Από την "χρήσιμη" φωτιά στο ολοκαύτωμα

Η εγκατάλειψη των ποικίλων παραδοσιακών χρήσεων γης μετέτρεψε το άλλοτε πολυσχιδές, "ανοιχτό" μεσογειακό τοπίο σε ένα πυκνό κάλυμμα από εύφλεκτη βλάστηση. Παράλληλα, η οικοπεδοποίηση και η εκτός σχεδίου δόμηση φέρνουν ολοένα περισσότερες κατοικίες μέσα στις εύφλεκτες περιοχές. Αυτός είναι ο θανατηφόρος συνδυασμός που μετατρέπει τις άλλοτε περιορισμένης έκτασης μεσογειακές πυρκαγιές "ρουτίνας" σε "ολοκαύτωμα". 

(Το παρακάτω κείμενο αποτελεί διασκευή δημοσίευσης στη «Μήτιδα» τον Οκτώβριο 2018 από τη χρήσιμη πυρκαγιά στο ολοκαύτωμα. Ευχαριστίες στην φίλη Μαργαρίτα που πίεσε να γραφτεί κάτι.)

Η "χρήσιμη" φωτιά δημιούργησε διάκενα σε έναν θαμνότοπο και αύξησε την ποικιλία τοπίου και βιοτόπων. Παρυφές Φολόης, Ηλεία

Η "χρήσιμη" φωτιά δημιούργησε ανοιχτή "σαβάνα" στη θέση ενός πυκνού πευκοδάσους. Ορεινή Ανατολική Αιγιάλεια.

Α. Αντί να ρωτάμε «γιατί εκδηλώνονται πυρκαγιές», πρέπει να μας προβληματίσει το «γιατί οι πυρκαγιές εξελίσσονται σε ολοκαύτωμα».

Αν κάποιος χάσει τη ζωή του από ένα απλό κρυολόγημα, θα πρέπει να μας προβληματίσει το "πού κρύωσε" ή η αδυναμία του οργανισμού του να ανταπεξέλθει σε κάτι τόσο συνηθισμένο;  

Το ίδιο συμβαίνει και με τις καταστροφικές πυρκαγιές, που γίνονται ολοένα συχνότερες. Το ερώτημα «πώς ξεκίνησε η πυρκαγιά;» (που κατά κανόνα απασχολεί τον δημόσιο διάλογο) είναι επουσιώδες. Το κρίσιμο ερώτημα είναι «γιατί αυτό το συνηθισμένο φαινόμενο εξελίχθηκε σε τραγωδία;».

Στη Μεσόγειο η εκδήλωση πυρκαγιάς είναι κάτι φυσιολογικό. Με την πεντάμηνη ξηρασία, τη συσσωρευμένη βιομάζα και την συνεχή ανθρώπινη δραστηριότητα, είναι απόλυτα βέβαιο ότι κάποια στιγμή κάποια εστία πυρκαγιάς θα εκδηλωθεί σε κάθε περιοχή. Αν δεν συμβεί φέτος από πρόθεση, θα συμβεί του χρόνου από ατύχημα, του «παραχρόνου» από κεραυνό κ.ο.κ. Και όσο συσσωρεύεται καύσιμη ύλη, τόσο η εκδήλωση πυρκαγιάς θα γίνεται πιθανότερη.

H πυρκαγιά αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των μεσογειακών οικοσυστημάτων, με κεντρικό ρόλο στην ανανέωση της φύσης και στην ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών. Είναι μέρος ενός φυσικού κύκλου και όχι μια απρόσμενη "παρά φύσιν καταστροφή". Οι συχνές, σύντομες και χωρίς μεγάλο θερμικό φορτίο μεσογειακές πυρκαγιές συντηρούσαν έναν αέναο κύκλο διαφόρων σταδίων οικολογικής διαδοχής. Αποτέλεσμα ήταν ένα τοπίο με εκτάσεις σε διάφορα στάδια ανάκαμψης μετά από φωτιά, το οποίο αποτελεί την φυσιολογική κατάσταση στην Μεσόγειο. Πολλά είδη ζώων και φυτών έχουν όχι μόνο προσαρμοσθεί σε αυτή την κατάσταση (π.χ. πολλά δέντρα έχουν φλοιό που αντέχει αυτές τις πυρκαγιές, άλλα φυτά ανακάμπτουν παράγοντας νέους βλαστούς από τον καμένο κορμό ή από τις ρίζες, άλλα διατηρούν σπόρους που αντέχουν στις πολύ υψηλές θερμοκρασίες) αλλά και προσδοκούν έναν φυσικό κύκλο πυρκαγιάς για να αναγεννηθούν, για να απαλλαγούν από ανταγωνιστές, για να επεκταθούν σε νέες περιοχές και για να βρίσκουν τροφή (καθώς η παραγωγικότητα των οικοσυστημάτων στα πρώτα στάδια διαδοχής μετά την φωτιά είναι μεγάλη, π.χ. πλούσιο χορτάρι και καρποφορία, σπόροι κ.ο.κ.). Αυτό σημαίνει ότι πολλά είδη ... χρειάζονται την εκδήλωση μιας μικρής ή μέτριας πυρκαγιάς σε κάθε τόπο κάθε μερικές δεκαετίες, και έχουν εξελιχθεί έχοντας ως δεδομένο ότι σχεδόν κάθε χρόνο κάποια πυρκαγιά θα λάβει χώρα κάπου στην ευρύτερη περιοχή όπου ζουν. 

Παραδοσιακά, τουλάχιστον στην μεσογειακή φύση όπως αυτή έχει συν διαμορφωθεί από τον άνθρωπο εδώ και πάνω από 10.000 χρόνια, αυτές οι πυρκαγιές ήταν συχνές, χωρίς μεγάλο θερμικό φορτίο, σύντομες σε διάρκεια, περιορισμένες σε έκταση και, τελικά, μάλλον χρήσιμες, αφού κατανάλωναν τακτικά και σε μικρές ποσότητες την πλεονάζουσα καύσιμη ύλη, εμπλουτίζανε το έδαφος και δημιουργούσαν χρήσιμα στον άνθρωπο και τη φύση διάκενα. Εκτός από την μεσογειακή φύση, και οι ανθρώπινες κοινωνίες είχαν όχι μόνο προσαρμοσθεί, αλλά συν-εξελιχθεί με αυτές τις «καθημερινές» πυρκαγιές και συχνά τις χρησιμοποιούσαν: Η (ελεγχόμενη) φωτιά ήταν ένα βασικό εργαλείο με το οποίο ο άνθρωπος διαμόρφωσε το Μεσογειακό τοπίο (βλ. σημ. 1). 

Η "χρήσιμη" περιορισμένη φωτιά δημιούργησε διάκενα στον μεγάλο συμπαγή καλαμιώνα, τα οποία προσφέρουν βοσκή και, όταν πλημμυρίσουν, ενδιαίτημα σε υδρόβια πουλιά. Στυμφαλία

Δεν έχει, λοιπόν, νόημα να εστιάζουμε στο γιατί εκδηλώνεται μια πυρκαγιά στην Μεσόγειο. Εκείνο που οφείλουμε να κατανοήσουμε είναι το γιατί αυτό που κάποτε ήταν μια φυσιολογική, περιορισμένη σε έκταση και μάλλον "χρήσιμη" ή, έστω, "λειτουργική" και αντιμετωπίσιμη μεσογειακή πυρκαγιά σήμερα εξελίσσεται σε ολοκαύτωμα που κατακαίει τεράστιες εκτάσεις και απειλεί ανθρώπινες ζωές και περιουσίες. Αυτό το ερώτημα αφορά όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά όλες τις περιοχές με μεσογειακό κλίμα γύρω από τη Μεσόγειο, την Καλιφόρνια, τη Νότια Αυστραλία.

Η βασική ιδέα της απάντησης στο παραπάνω ερώτημα είναι απλή:

Αγροτικό τοπίο στη Δυτική Κεφαλλονιά: Μικροί κλήροι και μωσαϊκό από ποικίλες χρήσεις, που περιλαμβάνει και πολλές ανοιχτές περιοχές. Αν προσθέσουμε και βόσκηση (που αφαιρεί το περισσότερο χορτάρι και μικρούς θάμνους), έχουμε ένα τοπίο που δεν ευνοεί τις μεγάλες πυρκαγιές. Φωτ. Χρήστος Μαρουλής

Β. Φεύγουν καλλιέργειες και βόσκηση – Έρχονται σπίτια: Καιγόμαστε.

Ο λόγος για τον οποίο οι αναμενόμενες, συνήθως περιορισμένες σε έκταση και άλλοτε «αθώες» μεσογειακές πυρκαγιές σήμερα εξελίσσονται σε καταστροφικά πύρινα μέτωπα είναι η δραματική και απότομη αλλαγή χρήσεων γης κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Και ιδίως ο (κυριολεκτικά) θανατηφόρος συνδυασμός της εγκατάλειψης των παραδοσιακών χρήσεων γης (κυρίως καλλιέργειας και βόσκησης) με την οικιστική ανάπτυξη (οικισμών αλλά και εκτός σχεδίου δόμησης).

Το παραδοσιακό  μεσογειακό τοπίο ήταν ένα μωσαϊκό που διαμορφωνόταν από ποικίλες χρήσεις γης: καλλιέργειες, βοσκότοποι, δασικές χρήσεις και σαφώς οριοθετημένοι οικισμοί. Πολλά από τα διάκενα σε αυτό το μωσαϊκό είχαν διαμορφωθεί και από τις συχνές πυρκαγιές, οι οποίες ήταν σύντομες -αφού δεν υπήρχαν μεγάλες ενιαίες εκτάσεις με εύφλεκτη βλάστηση και κάθε τόσο παρεμβάλλονταν αμπέλια, χωράφια σε διάφορα στάδια καλλιέργειας, βοσκοτόπια, ξερολιθιές ή προηγούμενα καμένες εκτάσεις. Έτσι, σε ένα τοπίο όπου παντού και πάντα υπήρχαν διάσπαρτα τμήματα γης χωρίς βλάστηση ή με πολύ χαμηλή βλάστηση, οι πυρκαγιές είτε έσβηναν γρήγορα μόνες τους επηρεάζοντας μικρές εκτάσεις ή ήταν εύκολο να ελεγχθούν από τους κατοίκους με απλά μέσα[1].

Αριστερά: Αν στην πορεία της φωτιάς υπάρχουν ανοιχτές εκτάσεις με χαμηλή ή αραιή βλάστηση (π.χ. οργωμένα χωράφια, βοσκοτόπια, αμπέλια), η φωτιά ελέγχεται εύκολα, με απλά μέσα και χωρίς εξειδικευμένο προσωπικό. Δεξιά: Αν στην πορεία της φωτιάς υπάρχει άφθονη εύφλεκτη βλάστηση (όπως πευκοδάση, ελαιώνες, ψηλή μακία και ευκάλυπτοι) η φωτιά δεν αντιμετωπίζεται ούτε με υπερσύγχρονα μέσα - απλά περιμένουμε να φτάσει κάπου που δεν έχει τι άλλο να κάψει. Για αυτό τον λόγο, στο παραδοσιακό αγροτικό τοπίο με τα πολλά διάκενα και ποικίλες χρήσεις γης, η κάθε πυρκαγιά αντιμετωπιζόταν εύκολα. Και οι δύο φωτ. από τις πυρκαγιές στη Ηλεία το 2007. Η αρχική πηγή έχει χαθεί. 

Ελεγχόμενη φωτιά με σκοπό να διατηρείται η βλάστηση χαμηλή. Αυτή ήταν και μια συνηθισμένη πρακτική των κτηνοτρόφων επί χιλιάδες χρόνια. Κατά κανόνα, αυτές οι φωτιές έμπαιναν νωρίς την άνοιξη και ευνοούσαν την αναγέννηση της ποώδους βλάστησης και απομάκρυναν με ελεγχόμενο τρόπο και σε μικρές ποσότητες κάθε φορά την πλεονάζουσα καύσιμη ύλη. Σήμερα, αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται κυρίως εκτός Ευρώπης για διαχείριση βλάστησης σε φυσικές περιοχές σε εφαρμογή ειδικευμένων διαχειριστικών σχεδίων και φυσικά κάτω από αυστηρή εποπτεία, Πηγή hhttps://www.nrcs.usda.gov/wps/portal/nrcs/detail/tx/home/?cid=nrcs144p2_003250

Η έλλειψη καταστροφικών πυρκαγιών εκείνη την εποχή και σε εκείνο το τοπίο της ενεργού χρήσης της γης από τον άνθρωπο δεν οφειλόταν στο ότι δεν «άναβαν» πολλές φωτιές. Απεναντίας, υπήρχαν πολύ περισσότεροι λόγοι από ότι σήμερα για να ανάψει μια φωτιά στην ύπαιθρο (μαγείρεμα, μεταλλουργία, φωτισμός κ.λπ., συν, φυσικά, το γεγονός ότι η φωτιά συχνά αναβόταν εσκεμμένα ως βασικό μέσο διαχείρισης φυσικών εκτάσεων π.χ. βοσκοτόπων, υπορόφου δασών, χωραφιών μετά την συγκομιδή κ.ο.κ.). Εκείνο που αποσοβούσε τα ολοκαυτώματα ήταν ότι απλά δεν υπήρχαν οι συνθήκες που επέτρεπαν σε μια πυρκαγιά να γιγαντωθεί και να αποκτήσει μεγάλο θερμικό φορτίο. Δεν υπήρχε ούτε επαρκής καύσιμη ύλη ούτε ενιαίες εκτάσεις με εύφλεκτη βλάστηση. Έτσι, κάθε φωτιά είτε περιοριζόταν από μόνη της ή ήταν εύκολο να ελεγχθεί από τους κατοίκους αφού ήταν εύκολο να "κόψουν" την πορεία της σε κάποιο από τα πολλά διάκενα. 

Σταφιδαμπελώνες και ελιές στην Αιγιάλεια. Τοπίο που πολύ δύσκολα καίγεται, ακόμη και σε συνθήκες καύσωνα και ισχυρών ανέμων

Κάθε τόσο, φυσικά, δημιουργούνταν κάποια μεγαλύτερα πύρινα μέτωπα σε περιοχές που τύχαινε να μείνουν άκαυτες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό, όμως, εκτός από το ότι δεν αποτελούσε "καταστροφή" για τα οικοσυστήματα, δεν ήταν πρόβλημα ούτε για τον άνθρωπο, διότι απλά δεν υπήρχαν άνθρωποι ή σπίτια μέσα στα πευκοδάση και, γενικότερα, ανάμεσα σε πυκνή και εύφλεκτη μεσογειακή βλάστηση. Αν μελετήσουμε παλιές εικόνες από χωριά που σήμερα βρίσκονται μέσα σε πυκνή βλάστηση, θα δούμε ότι αυτό δεν ίσχυε στο παρελθόν, καθώς πάντα οι οικισμοί ήταν περιτριγυρισμένα από ανοιχτές περιοχές (καλλιέργειες ή βοσκοτόπια). Για τις παραδοσιακές ανθρώπινες κοινωνίες κάθε κομμάτι γης κοντά στο σπίτι ήταν πολύτιμο και υφίστατο χρήση, αφού εκεί διατηρούνταν ζώα, μποστάνια, αμπέλια με τον μικρότερο δυνατό κόπο. Δεν υπήρχε η πολυτέλεια να δεσμεύουν αυτή την γη με θάμνους ή διακοσμητικά δέντρα, με εξαίρεση τον γερο-πλάτανο στην πλατεία και μερικά μεμονωμένα δέντρα ή συστάδες για σκιά, για κοινωνικο-θρησκευτικούς λόγους (π.χ., γύρω από ναούς) και οπωροφόρα.

Καμένο ορεινό πευκοδάσος στην ΒΔ Ελλάδα (Νότιες παρυφές Γράμμου). Ένα απόλυτα φυσικό φαινόμενο.

Νεαρά πευκάκια που ξεπηδούν κατά χιλιάδες στο καμένο δάσος Χαλέπιου Πεύκου (Γεράνεια).

Τα πάντα άλλαξαν τις τελευταίες δεκαετίες, όταν μεγάλο μέρος της υπαίθρου εγκαταλείφτηκε και το παραδοσιακό μεσογειακό πολιτιστικό τοπίο, το ποικίλο αγροτο-κτηνοτροφικό μωσαϊκό, αφέθηκε να καλυφθεί με θάμνους και νεαρά δέντρα και να μετατραπεί σε ένα ενιαίο ομοιογενές «χαλί» από εύφλεκτη βλάστηση. Τα κενά που άλλοτε αντιστοιχούσαν σε χωράφια, αμπέλια και βοσκοτόπια, και που λειτουργούσαν ως φυσικές αντιπυρικές ζώνες, καλύφθηκαν με θάμνους ή πεύκα ή φυτεύτηκαν με ελιές (οι οποίες είναι λιγότερο απαιτητικές στην καλλιέργειά τους). 

Αγροτικό τοπίο στη Μεσσηνία σε στάδιο εγκατάλειψης. Τα ανοιχτά χωράφια και τα αμπέλια έχουν εγκαταλειφθεί και είτε καλύπτονται από θάμνους ή έχουν φυτευτεί με ελιές. Το αποτέλεσμα είναι ότι στη θέση ενός μωσαϊκού από ποικίλες χρήσεις και διάκενα, δημιουργείται ταχύτατα ένα ομοιογενές εύφλεκτο ενιαίο "χαλί" από θάμνους και ελαιώνες.

Σαν να μην έφτανε αυτό, η γη γύρω από τους οικισμούς, η οποία δεν χρησιμοποιείται πλέον για καλλιέργεια ή βοσκή, απέκτησε μεγάλη αξία ως οικόπεδα με μοναδικό σκοπό την κατοικία (παραθεριστική ή μόνιμη). Τώρα, πλέον, η γη γύρω από τις κατοικίες δεν υφίσταται χρήση. Ή, για να ακριβολογούμε, έχει χρήση μη-παραγωγική, ως «ντεκόρ» ή βοηθητικός χώρος για την κατοικία (γκαράζ, πισίνα, μπάρμπεκιου, ξαπλώστρες κ.λπ.). Σε αυτού του είδους «χρήση» γης, τα δέντρα είναι επιθυμητά ως σκιά και διακοσμητικό στοιχείο και αφήνονται να μεγαλώσουν ή φυτεύονται μέσα και γύρω από οικισμούς (συχνά εύφλεκτα είδη, όπως πεύκα και ευκάλυπτοι). Έτσι, σήμερα έχουμε το πρωτόγνωρο στην ανθρώπινη ιστορία φαινόμενο σπίτια και οικισμοί να είναι περιτριγυρισμένα από εύφλεκτη βλάστηση. Αυτό προφανώς δεν ισχύει παντού με τον ίδιο τρόπο: Τα παραδοσιακά χωριά, ακόμη και αν βρίσκονται κοντά σε πευκοδάση, διατηρούν ακόμη εκτάσεις με μη εύφλεκτη βλάστηση όπως κήπους, μποστάνια, αμπέλια, οπωροφόρα δέντρα, μουριές κ.λπ., και έτσι παραμένουν πολύ πιο ασφαλή από παραθεριστικούς οικισμούς ή μεμονωμένα σπίτια μέσα στα πεύκα.

Κατοικίες στο Μάτι Αττικής πριν από την πυρκαγιά του 2018. Είτε τα σπίτια χτίστηκαν μέσα στο πυκνό πευκοδάσος ή τα πεύκα αφέθηκαν να πληθύνουν ανάμεσα στα σπίτια, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: Μεγάλος κίνδυνος ολοκαυτώματος. Πηγή https://www.iellada.gr/tags/mati-attikis-prin-ti-fotia-vinteo

Η επέκταση των οικισμών στη φύση και η ολέθρια εκτός σχεδίου δόμηση εκθέτουν ολοένα περισσότερους ανθρώπους και περιουσίες στον κίνδυνο ολοκαυτώματος (αυξάνουν την λεγόμενη "ζώνη μίξης δασών - οικισμών" - wildland-urban interface, η οποία αρχίζουν επιτέλους να αντιλαμβάνονται ότι αποτελεί «το πρόβλημα» στην Καλιφόρνια). Παράλληλα, και εν μέρει για αυτό το λόγο, η κατάσταση επιδεινώνεται λόγω της ίδιας της αντιπυρικής προστασίας: κάθε μικρή «παραδοσιακή»  πυρκαγιά (η οποία παλαιότερα θα ήταν, όπως είπαμε, "χρήσιμη", καταναλώνοντας κάμποση εύφλεκτη βιομάζα και δημιουργώντας διάκενα και φυσικές αντιπυρικές ζώνες) τώρα αποτελεί απειλή για περιουσίες και σβήνεται πάραυτα. Έτσι, σταμάτησε να καταναλώνεται η πλεονάζουσα καύσιμη ύλη μέσα και γύρω από τις ανθρώπινες εγκαταστάσεις. Από τη στιγμή που σταμάτησαν οι πολλές μικρές πυρκαγιές συσσωρεύεται καύσιμη ύλη και ετοιμάζεται ο δρόμος για την μία μεγάλη πυρκαγιά, την οποία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει όχι μόνο η Ελλάδα, αλλά ούτε η Ισπανία, η Γαλλία, οι Η.Π.Α., η Αυστραλία... 

[Για να επανέλθουμε στο αρχικό παράδειγμα του κρυολογήματος, αποτρέποντας την εκδήλωση κάθε μικρής πυρκαγιάς στην φύση, την κάνουμε να χάσει την «ανοσία» της στις σοβαρές καταστροφικές πυρκαγιές. Ακριβώς όπως αποτρέποντας κάθε επαφή ενός οργανισμού με ιούς και μικρόβια, τον κάνουμε ολοένα πιο ευαίσθητο και ευάλωτο σε μια ολέθρια προσβολή.] 

Αυτά τα ολοκαυτώματα καταλήγουν πλέον να γίνουν και "οικολογικό" πρόβλημα, διότι δημιουργούν μεγάλα μέτωπα και καταστρέφουν οικοσυστήματα τα οποία φυσιολογικά δεν καίγονταν, όπως τα ορεινά ελατοδάση (τα οποία πλέον κινδυνεύουν σοβαρά όσο γειτνιάζουν με πυκνά πευκοδάση και μακία βλάστηση αντί για βοσκότοπους - βλ. και Η προστασία των ορεινών δασών είναι πολιτική επιλογή).

Το Μάτι Αττικής μετά την πυρκαγιά του Ιουλίου 2018. Εκτός των άλλων, παρατηρούμε ότι πλήθος πεύκων "τσουρουφλίστηκαν" και επέζησαν. Το δάσος δεν καταστράφηκε, απλά αραίωσε και, οικολογικά, μπορούμε να πούμε ότι βελτιώθηκε. Αν δεν υπήρχαν σπίτια εκεί , θα είχαμε μια απλή "χρήσιμη" πυρκαγιά. Δυστυχώς, αντί γι αυτό είχαμε μια μεγάλη τραγωδία. Πηγή http://www.onalert.gr/stories/fwtia-sthn-attikh-o-dekalogos-twn-aitiwn-gia-thn-fonikh-purkagia-sto-mati/68613

Μα, είναι δυνατόν να αφήσουμε να εκδηλωθεί μια πυρκαγιά προκειμένου να καταναλώσει καύσιμη ύλη ώστε να αποφύγουμε μια μεγάλη πυρκαγιά αργότερα; Φυσικά, όχι, διότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Αφενός έχει πλέον σωρευθεί υπερβολικά πολλή καύσιμη ύλη, αφετέρου η ελληνική ύπαιθρος δεν είναι πια ένα μεσογειακό οικοσύστημα προσαρμοσμένο στη φωτιά, αλλά ένα σύνολο οικοπέδων με σπίτια, εγκαταστάσεις, υποδομές. Δεν γίνεται πια να αφήσεις μια φωτιά να παίξει τον φυσικό της ρόλο εκεί μέσα!

Και η κλιματική αλλαγή;

Η επιμήκυνση της ξηρής περιόδου ανομβρίας και η αύξηση των ημερών με καύσωνα προφανώς αυξάνει τον αριθμό των ημερών υψηλού κινδύνου για εκδήλωση πυρκαγιάς. Οι πρωτόγνωρα ευνοϊκές συνθήκες για πυρκαγιές απειλούν κυρίως τα ορεινά Μεσογειακά δάση, ιδίως τα ελατοδάση, που δεν είναι προσαρμοσμένα στην πυρκαγιά. 

Συνεπώς, η κλιματική αλλαγή επιτείνει το πρόβλημα. Δεν είναι, ωστόσο, η αιτία των πυρκαγιών, ούτε αλλάζει την ουσία του προβλήματος, το οποίο είναι η συσσώρευση καύσιμης ύλης με τις "νέες χρήση γης". Αυτό ισχύει και για τις καταστροφικές μεγα-πυρκαγιές στην Αυστραλία το 2019: Μπορεί ο ασυνήθιστα παρατεταμένος καύσωνας να ευνόησε την εκδήλωσή τους, αλλά η βάση του κακού παραμένει η τρωτότητα της υπαίθρου λόγω της απώλειας των παραδοσιακών χρήσεων γης, τις οποίες εφάρμοζαν επί χιλιάδες χρόνια οι Αβορίγινες, και  παράλληλα η ανάπτυξη κατοικιών μέσα στα εύφλεκτα δάση ευκαλύπτων. 

Συνεπώς, ακόμη και εάν αποτρέπαμε την κλιματική επιδείνωση, πάλι θα έχουμε πολύ μεγάλα προβλήματα όσο συνεχίζουμε να χτίσουμε μέσα σε μια συνεχώς πιο ευάλωτη φύση. 

Γ. Οι βασικές κατευθύνσεις για τη λύση

Το ολοκαύτωμα αποφεύγεται μόνο στερώντας του καύσιμη ύλη. Για αυτό πρέπει να ενθαρρύνουμε τις παραδοσιακές χρήσεις γης: Εκτατική γεωργία και κτηνοτροφία, μικρούς κλήρους, ποικίλες καλλιέργειες (π.χ. παραδοσιακούς αμπελώνες και διάφορες μονοετείς καλλιέργειες - όχι εύφλεκτους ελαιώνες εκεί που δεν υπήρχαν). Έτσι επαναφέρουμε το παραδοσιακό πολυσχιδές πολιτιστικό τοπίο της Μεσογείου, το οποίο, με τα διάκενα και την τακτική απομάκρυνση της εύφλεκτης βιομάζας, είναι προσαρμοσμένο στις πυρκαγιές και (για αυτό) δεν κινδυνεύει από ολοκαύτωμα.

Αγροτικό τοπίο στη Νότια Ιθάκη σε εγκατάλειψη. Μόνο ένας μικρός αμπελώνας είναι ακόμα σε χρήση (στα δεξιά). Τα υπόλοιπα χωράφια (πρώην αμπέλια) έχουν σχετικά πρόσφατα εγκαταλειφθεί και έχουν καλυφθεί με φρύγανα. Στις πλαγιές της κοιλάδας (στο πάνω μέρος της εικόνας), η γη έχει εγκαταλειφθεί παλαιότερα και έχουν ήδη αναπτυχθεί θάμνοι, οι οποίοι αρχίζουν να εισβάλουν προς τα κάτω. Αν η κοιλάδα δεν καλλιεργηθεί (ή βοσκηθεί), τελικά θα καλυφθεί εντελώς με σκληρόφυλλους θάμνους και κάποια στιγμή θα καεί. 

Οι ανθρώπινες απώλειες και οι καταστροφές σε περιουσίες αποφεύγονται μόνο αποτρέποντας την έκθεση ανθρώπων και περιουσιών σε εύφλεκτη βλάστηση (περιορίζοντας το wildland-urban interface - ζώνες μίξης δασών-οικισμών). Για αυτό περιορίζουμε με κάθε τρόπο την επέκταση των οικισμών και σταματάμε την εκτός σχεδίου δόμηση. Αυτά, δηλαδή, που δεν έγιναν στο Μάτι, και είχαν αποτέλεσμα μια πολύ μικρής έκτασης δασική πυρκαγιά να καταλήξει σε τέτοια ανθρώπινη καταστροφή. 

Εκεί όπου η παρουσία οικισμών και σπιτικών στη φύση είναι ήδη γεγονός, οι κάτοικοι πρέπει να προσαρμοσθούν στον κίνδυνο ενός ολοκαυτώματος και να είναι πάντα προετοιμασμένοι για αυτό, ιδίως κατά τις επικίνδυνες ημέρες με ισχυρούς ανέμους και υψηλές θερμοκρασίες – αυτό, δηλαδή, που  δεν ίσχυε στο Μάτι[2]. Αυτή η προσαρμογή  προϋποθέτει μέτρα όπως αυξημένη εισφορά σε γη (ώστε να υπάρχουν άνετες οδοί διαφυγής), υποχρεωτικές υδατοδεξαμενές (και κεραμοσκεπές για να γεμίζουν), ειδικό σχέδιο και τακτικές ασκήσεις εκκένωσης και κατάσβεσης (με διαφορετικό σενάριο για κάθε περίπτωση διεύθυνσης και έντασης ανέμου).   

Ειδικά όσοι ζουν μέσα σε πευκοδάση θα πρέπει να γνωρίζουν ότι σίγουρα μια πυρκαγιά θα εκδηλωθεί μέσα στη διάρκεια ενός κύκλου μερικών δεκαετιών. Όσο περισσότερος χρόνος έχει παρέλθει από την τελευταία πυρκαγιά, τόσο περισσότερο πρέπει να ανησυχούν, διότι ετοιμάζεται το ολοκαύτωμα.

Ένα αμιγές και εκτενές πευκοδάσος σαν αυτό (Γεράνεια) είναι απόλυτα βέβαιο ότι κάποια στιγμή θα καεί στα πλαίσια ενός φυσικού κύκλου μερικών δεκαετιών. Η πυρκαγιά δεν θα αποτελεί πρόβλημα για τα πεύκα, τα οποία θα αναγεννηθούν γρήγορα. Αν εκεί μέσα "βρεθούν" κατοικίες αυτό είναι πρόβλημα των ανθρώπων και όχι της φύσης. 

---

[1] Πολλές από αυτές τις ελεγχόμενες φωτιές ανάβονταν εσκεμμένα από τον άνθρωπο για καθαρισμό των αγρών και του υπόρροφου σε δάση, για εκκαθάριση θαμνωδών εκτάσεων και απόκτηση γεωργικής γης, για διατήρηση ενός πρώιμου σταδίου οικολογικής διαδοχής με χαμηλή ποώδη βλάστηση κατάλληλη για τα κοπάδια των βοσκών κ.λπ. (άλλωστε, η φωτιά ήταν ένα από τα κυριότερα ανθρώπινα «εργαλεία» τροποποίησης του περιβάλλοντος επί χιλιάδες χρόνια, πριν ακόμη την απαρχή του πολιτισμού). Οι φωτιές αυτές έμπαιναν κυρίως στο τέλος της εποχής των βροχών - όχι το κατακαλόκαιρο. Έτσι, απομάκρυναν με ελεγχόμενο τρόπο την πλεονάζουσα καύσιμη ύλη αποτρέποντας το ολοκαύτωμα.

Εκείνη η μακρά περίοδος εντατικής χρήσης της γης από τον άνθρωπο (με το τρίπτυχο γεωργία-κτηνοτροφία-δασική εκμετάλλευση) δεν ήταν απαραίτητα μια Belle Époque για τη φύση. Ο ελεγχόμενος κύκλος αλληλεξάρτησης και ισορροπίας ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση συχνά έσπαγε – ιδίως σε ιστορικές περιόδους με κοινωνική και πολιτική αστάθεια και μεγάλη ένδεια- και οδηγούσε σε μεγάλη πίεση στη γη, αφανισμό της βλάστησης και ερημοποίηση (συχνά και λόγω της υπερβολικής χρήσης της φωτιάς). Σε κάθε περίπτωση, όμως (και όσον αφορά το θέμα μας), σημασία έχει ότι μέχρι μόλις πριν λίγες δεκαετίες, η συσσώρευση υπερβολικής καύσιμης ύλης σε μεγάλες εκτάσεις (δηλαδή η προϋπόθεση καταστροφικής πυρκαγιάς) ήταν κάτι άγνωστο.

Ελεγχόμενη πυρκαγιά για καθαρισμό υπόροφου σε δρυοδάσος. Β. Αμερική. H μέθοδος αυτή εφαρμόζεται κυρίως στο τέλος του χειμώνα - αρχές άνοιξης. Πηγή 
http://acornforestry.net/cs/mid-burning.html 

[2] Οι μεγάλες ευθύνες για τον όλεθρο στο Μάτι δεν βρίσκονται στην αντίδραση του κρατικού μηχανισμού εκείνο το απόγευμα (όπου από την εκδήλωση της πυρκαγιάς μέχρι τους μαζικούς θανάτους πέρασαν λιγότερο από 45 λεπτά) αλλά στο ότι η πρόληψη έπρεπε να ξεκινήσει το πρωί εκείνης της ημέρας. Δεν δικαιολογούνταν αιφνιδιασμός σε μια μέρα με πρόβλεψη για ανέμους εντάσεως >10 μποφόρ: Θα έπρεπε από το πρωί να ήταν τα πάντα σε ύψιστη επιφυλακή. Η καλύτερη συμβουλή (κατά προτίμηση από τα ΜΜΕ) θα ήταν να μην επισκεφτεί κανείς εκείνη την ημέρα τις πευκόφυτες περιοχές, στους δε μόνιμους κατοίκους θα έπρεπε να δοθεί η συμβουλή (ίσως με SMS) να είναι σε διαρκή εγρήγορση και να ενημερώνονται συνεχώς για τυχόν εστίες πυρκαγιάς στην γύρω περιοχή. Αποτελεί βασική γνώση επιβίωσης στη Μεσόγειο ότι σε μια στεγνή καλοκαιρινή μέρα με πρόβλεψη για ισχυρούς ανέμους δεν επισκεπτόμαστε πευκοδάση διότι κυριολεκτικά ρισκάρουμε τη ζωή μας. Αν, βέβαια, ζούμε μέσα σε αυτά, το λιγότερο που έχουμε να κάνουμε σε τέτοιες συνθήκες είναι να βρισκόμαστε συνεχώς σε επιφυλακή και με τα νεύρα τεντωμένα (αν όχι να σφραγίσομε το σπίτι και να πάμε κάπου αλλού).