ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΔΕΜ...

Οι ακατοίκητες νησίδες (ή βραχονησίδες) είναι οι τελευταίες ψηφίδες του θαυμαστού κόσμου που υπήρχε πριν την εμφάνιση του ανθρώπου στη Μεσόγειο. Προστατευμένες επί χιλιάδες χρόνια λόγω της απομόνωσής τους, σήμερα είναι ευάλωτες σε ισοπεδωτικές επενδύσεις, οι οποίες ισχυρίζονται ότι αξιοποιούν άχρηστους βράχους "στην μέση του πουθενά" ενώ, στην πραγματικότητα, καταστρέφουν ένα από τα τελευταία αυθεντικά φυσικά καταφύγια της Ευρώπης. Οι νησίδες είναι πολύτιμες ακριβώς επειδή βρίσκονται "στην μέση του πουθενά" (πολλές είναι αυστηρά προστατευόμενες) και είναι υποχρέωσή μας να αφήσουμε αυτά τα μικρά κομματάκια γης στην ησυχία τους.  

Η Ιστορία

«Η Πρώτη Εδέμ» (The First Eden) ήταν μια μνημειώδης παραγωγή του BBC όπου ο sir David Attenborough παρουσίαζε την ιστορία της εγκατάστασης του ανθρώπου στη Μεσόγειο. Για τον άνθρωπο, ήταν μια διαδρομή στον παράδεισο. Για τη φύση, ήταν μια αντίστροφη πορεία υποβάθμισης. Κάποια στιγμή, άνθρωπος και φύση ισορρόπησαν σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε μεσογειακό οικοσύστημα. Αυτό μοιάζει με αρμονική συνύπαρξη, και ίσως είναι – αλλά στην αρχή αυτής της ιστορίας έγιναν συγκλονιστικά πράγματα. Ιδίως στα νησιά…



Η ακατοίκητη νησίδα Πρασούδι, κοντά σε Ηγουμενίτσα - Εκβολές Καλαμά (όπως φαίνεται από το πλοίο για Κέρκυρα).  Φιλοξενεί μεγάλη αποικία από γλάρους και καλοβατικά. Καμία 
ανθρώπινη δραστηριότητα δεν μπορεί να αναπτυχθεί πάνω στη νησίδα χωρίς να 
καταστρέψει το φώλιασμα των πουλιών

Πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος, τα περισσότερα νησιά φιλοξενούσαν μια απίστευτη πανίδα, εντελώς διαφορετική από ότι στην ηπειρωτική περιοχή: νάνοι ελέφαντες, στεριανοί ιπποπόταμοι, μικροσκοπικά ελάφια, γιγάντια τρωκτικά... Όσο για τα πουλιά, εκτός από είδη όμοια με τα ηπειρωτικά, υπήρχαν και ξεχωριστά ενδημικά είδη, αρκετά από τα οποία είχαν χάσει το ενδιαφέρον να πετούν. Υπήρχαν επίσης αμέτρητα θαλασσοπούλια, τα οποία φώλιαζαν ανέμελα στο έδαφος, οι δε φώκιες αναπαύονταν χαλαρές στις αμμουδιές και τις παραλίες με τα βότσαλα. Όλα αυτά οφείλονταν σε έναν απλό λόγο: στα νησιά δεν υπήρχαν άνθρωποι ούτε χερσαία σαρκοφάγα ζώα.

Τα πάντα άλλαξαν όταν, στη Νεολιθική εποχή, ο άνθρωπος άρχισε να φτάνει στα νησιά, φέρνοντας μαζί τα δικά του είδη φυτών και ζώων. Ανάμεσα σε αυτά ήσαν σαρκοφάγα όπως σκύλοι, γάτες, αλλά και κουνάβια, νυφίτσες κ.λπ. Τα αποτελέσματα αυτής της εισβολής ήσαν ισοπεδωτικά: Όλα τα θηλαστικά και τα ενδημικά πουλιά εξαφανίστηκαν εντελώς. Πολλοί δυσκολεύονται να το πιστέψουν αλλά είναι αλήθεια: Ο άνθρωπος εξαφάνισε την αρχική ενδημική πανίδα και, εσκεμμένα ή κατά λάθος, μετέφερε στα νησιά σχεδόν όλα τα άγρια ζώα - τουλάχιστον τα θηλαστικά- που ζουν σήμερα εκεί. Όλα τα θηλαστικά πάνω στα νησιά σήμερα έχουν μεταφερθεί από τον άνθρωπο.

Από αυτή την ισοπεδωτική επέλαση γλίτωσαν μόνο τα ζώα που κατέφυγαν στις νησίδες: Μερικά θαλασσοπούλια, ο Μαυροπετρίτης (το εκπληκτικό αυτό γεράκι που τρέφεται με μεταναστευτικά πουλιά πάνω από το πέλαγος), η Μεσογειακή Φώκια…

Οι νησίδες, λοιπόν, είναι ότι απέμεινε από τότε που ο νησιωτικός κόσμος ανήκε στη φύση – προτού γίνει «κήπος της Εδέμ» για τον άνθρωπο. Είναι τα μόνα μέρη όπου επιβιώνουν ορισμένα σπάνια και σημαντικά είδη πουλιών, θυμίζοντας εποχές χιλιάδες χρόνια πριν, χωρίς τον άνθρωπο και τα χερσαία ζώα που τον συνοδεύουν. Είναι και τα μόνα μέρη όπου συνεχίζει να λειτουργεί η διαδικασία της φυσικής εξέλιξης χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου και με ιθαγενή είδη πανίδας και χλωρίδας σε εντελώς φυσική κατάσταση. Σε αυτές επίσης συνεχίζουν να υπάρχουν Γι αυτό οι μικρές νησίδες είναι ανεκτίμητης αξίας φυσικά καταφύγια και περισσότερες από 450 έχουν χαρακτηρισθεί Ζώνες Ειδικής Προστασίας.

Σήμερα, οι νησίδες είναι πολύτιμες όχι μόνο για τα θαλασσοπούλια και τον Μαυροπετρίτη. Η ησυχία, η ασφάλεια και, συχνά, η άφθονη τροφή για τα αρπακτικά (π.χ. κουνέλια και πέρδικες σε πυκνότητες πολύ μεγαλύτερες από ό,τι στα κυρίως νησιά και τα ηπειρωτικά επειδή δεν υπάρχει ο ανταγωνισμός από ανθρώπους, σκύλους, γάτες) διατηρούν συνθήκες πολύ ελκυστικές, ενώ την ίδια ώρα στα μεγάλα νησιά  η αυξανόμενη όχληση, η μείωση της φυσικής τροφής, η οικοπεδοποίηση, ο τουρισμός και οι δρόμοι δημιούργησαν συνθήκες ασφυκτικές για την άγρια φύση. Έτσι, πολλά από εκείνα τα είδη πουλιών που αρχικά είχαν αντέξει το πρώτο κύμα της πρωτόγονης ανθρώπινης επέλασης έχουν πλέον ανάγκη τις νησίδες ως πολύτιμο συμπλήρωμα για την επιβίωσή τους στα μεγάλα νησιά ή στην ηπειρωτική χώρα. Σε αυτή την κατηγορία σημαντικές είναι οι νησίδες που βρίσκονται κοντά στα μεγάλα νησιά ή στα ηπειρωτικά. Αρπακτικά πηγαίνουν σε αυτές για να κυνηγήσουν καθημερινά ή, αντίστροφα,  φωλιάζουν σε αυτές και πηγαίνουν για να τραφούν σε μεγαλύτερες κοντινές εκτάσεις γης. Το ίδιο κάνουν περιστέρια και πετροχελίδονα, ενώ χιλιάδες ερωδιοί, χαλκόκοτες και άλλα πουλιά των υγροτόπων προτιμούν να πηγαινοέρχονται και να φωλιάζουν ή να κουρνιάζουν κάθε βράδυ σε κοντινές νησίδες παρά μέσα ή κοντά στα μέρη όπου τρέφονται. 

Σήμερα

Είναι αυτονόητο ότι για να προστατέψουμε μια περιοχή πρέπει να διαφυλάξουμε το λόγο για τον οποίο είναι σημαντική. Αφού οι νησίδες αποτελούν πολύτιμα φυσικά καταφύγια με πρωτεύον χαρακτηριστικό την απουσία του ανθρώπου και των χερσαίων σαρκοφάγων ζώων, αυτό είναι το χαρακτηριστικό που πρέπει να διατηρήσουμε. Όλα τα άλλα μέτρα (προστασία βλάστησης, αποφυγή φωτιάς και σκουπιδιών, κυνήγι κ.λπ.) είναι δευτερεύουσας σημασίας μπροστά στο να μην υπάρχουν άνθρωποι και χερσαίοι θηρευτές πάνω σε αυτές.

Πρέπει να είμαστε απόλυτα σαφείς στο πόσο σοβαρό είναι να διατηρήσουμε την απουσία ανθρώπινης παρουσίας και εγκαταστάσεων στις νησίδες. Αλλιώς, εύκολα μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι θα παρέμβει με έργα στις νησίδες αλλά μετά θα "αποκαταστήσει" τυχόν ζημιές στη βλάστηση, δεν θα ρυπαίνει, θα χτίσει με «σεβασμό στο περιβάλλον», δεν θα «ενοχλεί» κ.ο.κ. Ακόμη κι αν τηρηθούν αυτές τις δεσμεύσεις, αυτό θα έχει δευτερεύουσα σημασία μπροστά στην ουσία: η νησίδα παύει να αποτελεί καταφύγιο. Με τα πρώτα έργα και την διαπίστωση της τακτικής ανθρώπινης παρουσίας τα πουλιά θα την εγκαταλείψουν και η φυσικότητα θα έχει χαθεί για πάντα.

Επί χιλιάδες χρόνια, η μόνη ανθρώπινη παρουσία στις νησίδες ήταν ο περιστασιακός ψαράς, ίσως κάποιος καλόγερος ή φαροφύλακας και, πρόσφατα, ο ερευνητής που ανεβαίνει για μερικά λεπτά και φεύγει όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Τίποτε παραπάνω.

Σήμερα, όμως, οι επισκέπτες γίνονται ολοένα περισσότεροι. Με τα πολυάριθμα σκάφη αναψυχής και το GPS οποιοσδήποτε μπορεί να βρεθεί εκεί όπου άλλοτε πατούσαν ελάχιστοι ή κανένας και, έτσι, να προκαλείται τεράστια όχληση. Και, σαν να μην έφταναν αυτά, έχουμε και τις προτάσεις για επενδύσεις στις νησίδες, ως μια δήθεν ευφυής πρόταση "αξιοποίησης ενός άχρηστου τόπου". Η εγκατάσταση αιολικών πάρκων και η ανάπτυξη τουριστικών υποδομών είναι οι δύο κυριότερες απειλές τελειωτικής καταστροφής των τελευταίων καταφυγίων της άγριας φύσης στα αρχιπελάγη. (Βλ. και την ανακοίνωση της Ορνιθολογικής για τις νησίδες όπου δίνονται ορισμένα παραδείγματα καταφυγίων πουλιών που βρέθηκαν στον κατάλογο των 40 νησίδων για τις οποίες αναζητούσε επενδυτές ελληνική κυβέρνηση το 2012).

Τα καταστροφικά αυτά σχέδια στηρίζονται στο ότι παρά τις προσπάθειες των ειδικών επιστημόνων, η επικρατούσα ιδέα εξακολουθεί να είναι ότι οι νησίδες είναι άχρηστες ερημιές "στην μέση του πουθενά". Μα ακριβώς γι αυτό τον λόγο είναι τόσο σημαντικές για την άγρια φύση.

Επενδυτές και αδειοδοτούσες αρχές θα πρέπει, προτού μιλήσουν για επενδύσεις πάνω σε ακατοίκητες νησίδες να βεβαιωθούν ότι έχουν κατανοήσει δύο πράγματα:

1.  Τον θεμελιώδη λόγο για τον οποίο οι νησίδες είναι μοναδικές, ως τελευταία φυσικά καταφύγια για ορισμένα είδη πουλιών και άλλων σπανίων ειδών και πολύτιμο συμπλήρωμα για την επιβίωση αρκετών ακόμη ειδών. Υπάρχουν, βέβαια, και άλλοι λόγοι για τους οποίους οι νησίδες είναι σημαντικές, όπως η στάθμευση περαστικών πουλιών (όπως η αξία των Στροφάδων και των νησίδων του Καρπάθιου για τα μεταναστευτικά μικροπούλια, μερικές μεγαλύτερες νησίδες όπως τα Λέβιθα και η Σύρνα για αρπακτικά πουλιά), ενδημικά ερπετά (π.χ. ενδημικά υποείδη από σαμιαμίδια ή το ενδημικό υποείδος σαύρας Podarcis taurica thasopoulae στη Θασοπούλα), άλλα σημαντικά είδη πανίδας και οικοτόπων. Σε κάθε περίπτωση, πάνω στις νησίδες δεν μπορεί να γίνουν ανεκτές μόνιμες ανθρώπινες δραστηριότητες. 

2. Τα ειδικά μέτρα που απαιτούνται στην εξωφρενική περίπτωση όπου η ελληνική κυβέρνηση προχωρήσει σε εκποίηση των νησίδων. Δεν μιλάμε μόνο για "μέτρα - κλισέ" που ο καθένας προβλέπει σε μια μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων όπως αποκατάσταση βλάστησης, οικολογική δόμηση, «σεβασμό στη φύση» κ.λπ. Μιλάμε κυρίως για:
-  Σεβασμό κάθε τετραγωνικού μέτρου γης αφού οι φωλιές των θαλασσοπουλιών βρίσκονται στο έδαφος
-  Προληπτική αποτροπή επεμβάσεων σε όλες τις νησίδες κάθε πολύνησου και όλης της έκτασης πάνω στην κάθε νησίδα διότι ένα από τα πιο σημαντικά είδη της Μεσογείου, ο Αιγαιόγλαρος, αλλάζει κάθε χρόνο θέση φωλιάσματος και  μέσα στη διάρκεια μερικών ετών έχει ανάγκη πολλές διαθέσιμες νησίδες για να φωλιάσει επιτυχώς 
-   Απαγόρευση κυκλοφορίας και φωτισμού τη νύχτα
-   Απαγόρευση θορύβων για πολλούς μήνες κάθε χρόνο
-   Απαγόρευση διανυκτέρευσης σκαφών
-   Απαγόρευση κυκλοφορίας σε μεγάλα τμήματα του νησιού
- Απαγόρευση παρουσίας οποιουδήποτε κατοικίδιου ζώου κ.λπ. 

Η νησίδα Άγιος Γεώργιος στον Σαρωνικό - ολοκληρωτικά κατεστραμμένη από αιολικό πάρκο. Πηγή: https://www.parosin.gr/paros/koinonia-paros/1575-h-katastrofh-toy-agioy-gewrgioy,-ths-paroy-,-apo-tis-anemogennhtries-fwto-binteo

Δρόμοι προς το αδιέξοδο

Ανακοίνωση με αφορμή το Τριετές Αναπτυξιακό Σχέδιο της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας:

Τα οδικά έργα δεσμεύουν τα 2/3 του προϋπολογισμού στον Επιχειρησιακό Προγραμματισμό της Περιφέρειας. Το τεράστιο χρέος και κόστος συντήρησης ενός απέραντου οδικού δικτύου δεν αποτελεί πλέον επένδυση αλλά μια οικονομική αιμορραγία πέρα από τις δυνατότητές μας.



Ο δρόμος προς το οροπέδιο Ρακίτας. Υπερβολικό, δαπανηρό
και δύσκολο στη συντήρηση έργο -  σε σχέση, πάντα,
 με τις ανάγκες που εξυπηρετεί



Στην εκατοντάδων σελίδων ανάλυσή του, το Τριετές Αναπτυξιακό Σχέδιο της Περιφέρειας αναγνώρισε πλήθος δυνατοτήτων και προοπτικών για τη Δυτική Ελλάδα. Στο «δια ταύτα», όμως, δηλαδή στον Επιχειρησιακό Προγραμματισμό, τα 2/3 του προϋπολογισμού αφορούν σε οδικά έργα! Με απλά λόγια, αν θέλουμε να αναπτυχθεί η αγροτική παραγωγή, ο τουρισμός, η επιχειρηματικότητα, η απάντηση είναι μία: οδικά έργα!

Ομολογουμένως, χρειάζεται συντήρηση στο οδικό δίκτυο, όμως αναρωτιόμαστε:

1. Γιατί υπήρχε, σε εποχές με πολύ πιο περιορισμένο από το σημερινό οδικό δίκτυο, δημόσια συγκοινωνία σε ορεινές περιοχές ενώ σήμερα δεν υπάρχει; Η εγκατάλειψη των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς οφείλεται στην ανυπαρξία οδικού δικτύου;
2. Γιατί η ύπαιθρος ήταν πολύ πιο ζωντανή, παραγωγική και αυτάρκης σε εποχές με υποτυπώδη οδική πρόσβαση;
3. Είναι οι δρόμοι λύση στην «προσβασιμότητα» όταν το κόστος μετακίνησης με Ι.Χ. αυξάνεται συνεχώς;

Φυσικά, η οδική πρόσβαση αποτελεί δημόσιο αγαθό. Όμως, άλλο πράγμα είναι το επαρκές, ασφαλές, καλά σχεδιασμένο οδικό δίκτυο που μπορεί να συντηρηθεί, και άλλο η φρενίτιδα της «δρομολαγνείας» που οδήγησε σε πάμπολλα πρόχειρα έργα, στην απόλυτη εξάρτηση από το Ι.Χ. και στην υποβάθμιση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Η «δρομολαγνεία» μας κληρονόμησε τεράστιο χρέος και ένα κόστος συντήρησης πέρα από τις δυνατότητές μας. Η «δρομολαγνεία» παγίδευσε την Αυτοδιοίκηση σε αδιέξοδο, όπου δυσεύρετοι πόροι δεσμεύονται για οδικά έργα με κόστος πολλαπλάσιο των τιμών της αγοράς προκειμένου να ικανοποιηθούν κατασκευαστικά συμφέροντα.  

Σήμερα, η Περιφέρεια οφείλει να δαπανά με σύνεση και το τελευταίο ευρώ. Χρειάζεται διαφάνεια και αυστηρή ιεράρχηση προτεραιοτήτων ώστε να αξιολογούνται και να προκρίνονται τα πιο απαραίτητα από τα οδικά έργα που συνεχώς προτείνουν οι Δήμοι. Μέρος των πόρων που αφορούν σε δρόμους πρέπει να κατευθυνθούν στη ανάπτυξη των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και σε ουσιαστικά μέτρα αναζωογόνησης της υπαίθρου, στήριξης της παραγωγής και διαφύλαξης των φυσικών πόρων.