Η σημασία της υπεράσπισης του ελεύθερου χρόνου
Η άρνηση χρόνου εργασίας και κατανάλωσης προς όφελος ελεύθερου χρόνου και αργιών συμβάλει και σε ένα σημαντικότερο αίτημα: Συμφέρον των περισσοτέρων σήμερα είναι να μειωθούν οι ώρες εργασίας μέσα στην εβδομάδα. Έχει αποδειχτεί ότι με τρεις «Κυριακές» μέσα στην εβδομάδα (δηλαδή, με τετραήμερο εργασίας) με τις ίδιες αποδοχές, θα είχαμε αυξημένες θέσεις εργασίας και, επιπλέον, περισσότερη ξεκούραση, χρόνο, ευτυχία. Άλλωστε, το πενθήμερο πρωτοεισήχθηκε ως απάντηση στην οικονομική κρίση του μεσοπολέμου στις ΗΠΑ (βλ. το άρθρο του Γιώργου Καλλή το δικαίωμα στη σχόλη ).
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει τους λόγους του να επιθυμεί πάμφθηνη εξαντλητική εργασία για όποιον αντέξει. Εμείς οφείλουμε να επιδιώκουμε λιγότερη, καλά αμειβόμενη εργασία για όλους. Πόσο διαφορετικά θα ήσαν τα πράγματα αν στις κοινωνικές διεκδικήσεις, μετά την κατάκτηση καλού επιπέδου ζωής (ας πούμε, στις δεκαετίες ’60 με ’80), κυριαρχούσε ως κεντρικό αίτημα η αύξηση του ελεύθερου χρόνου και όχι των αποδοχών; Αν κυριαρχούσε το αυτονόητο: ότι αφού η τεχνολογική πρόοδος κάνει κάθε εργασία ευκολότερη και λιγότερο χρονοβόρα από πριν, εμείς θα πρέπει να εργαζόμαστε λιγότερο. Αντί γι αυτό, επικράτησε το κυνήγι της κατανάλωσης – το θεμέλιο της «άγριας» ανάπτυξης, που εξάντλησε κοινωνία, περιβάλλον και οικονομία, ενσωμάτωσε ως δομικό στοιχείο το δανεισμό, τις «φούσκες», την εκμετάλλευση και κατέληξε σε κατάρρευση των κεκτημένων και στο σημερινό χάλι.
Η αντίσταση ξεκινά απορρίπτοντας το μονόδρομο εργασία - κατανάλωση. Το «κίνημα της Κυριακής» άναψε μια τέτοια μικρή σπίθα. Η ζωή μας χρειάζεται περισσότερες Κυριακές, όχι εργασία τις Κυριακές. Η φωνή της Αλίκης Βουγιουκλάκη (στίχοι Αλέκου Σακελάριου) «Κυριακή, γιορτή και σχόλη να ‘ταν η βδομάδα όλη…» περιέχει και ένα βαθύ ανατρεπτικό μήνυμα.
Σημείωση: Υπάρχει θεσμικό πλαίσιο για το άνοιγμα εμπορικών καταστημάτων τις Κυριακές σε τουριστικές περιοχές, ενώ η εργατική νομοθεσία ορίζει αποζημιώσεις και ρεπό για τους υπαλλήλους τις Κυριακές. Ωστόσο, αυτά εφαρμόζονταν ανεπαρκώς ή, συνηθέστερα, αγνοούνταν εντελώς, με αποτέλεσμα τη γενική ανομία σε αυτό τον τομέα. Η κυβέρνηση έπρεπε να διορθώσει αυτές τις θεσμικές αδυναμίες (π.χ., να απλοποιήσει τις υφιστάμενες διαδικασίες λειτουργίας καταστημάτων την Κυριακή σε περιοχές που δέχονται επισκέπτες μόνο τα Σαββατοκύριακα) και όχι να εισάγει νέες ρυθμίσεις που παραβιάζουν θεμελιώδη πανανθρώπινα κεκτημένα.
.jpg) |
| Οδός Ερμού, Μυτιλήνη, Κυριακή |
Υπάρχουν δύο διαφορετικά επιχειρήματα υπέρ της άποψης ότι δεν πρέπει να ανοίγουν
τα εμπορικά καταστήματα τις Κυριακές:
- επειδή πλήττονται τα εργασιακά δικαιώματα και οι μικρές επιχειρήσεις.
- επειδή οι Κυριακές πρέπει να αφιερώνονται σε ξεκούραση και κοινωνικές δραστηριότητες και όχι σε εργασία ή ψώνια.
Έχει σημασία να προσέξουμε τη διαφορά. Το πρώτο επιχείρημα επισημαίνει κάτι, φυσικά, σημαντικό: ότι η λειτουργία των καταστημάτων για μία επιπλέον μέρα θα γίνει εξαντλώντας το υφιστάμενο προσωπικό και όχι προσλαμβάνοντας επιπλέον εργαζόμενους, τα δε πανίσχυρα πολυκαταστήματα θα συνθλίψουν τους «μικρούς».
Το δεύτερο στηρίζεται σε μια γενικότερη άποψη: ακόμη και αν υποθέσουμε ότι τηρούνταν οι ασφαλιστικές δικλείδες και συμφωνούσαν οι «θιγόμενοι» (αν πληρώνονταν επαρκώς οι εργαζόμενοι, αν εξασφαλιζόταν το ρεπό και ο αποκλεισμός των πολυκαταστημάτων) δεν θα πρέπει να δουλεύουμε ούτε να πηγαίνουμε για ψώνια τις Κυριακές. Η Κυριακή είναι η μέρα όπου τα συλλογικά αγαθά και οι διαχρονικές κοινωνικές αξίες έχουν ακόμα πρωτεύουσα θέση στη ζωή μας. Η αναψυχή, οι οικογενειακοί δεσμοί, η κοινωνική ζωή, η απόλαυση κοινόχρηστων χώρων και της φύσης είναι θεμελιώδη κοινωνικά αγαθά που προϋποθέτουν ελεύθερο χρόνο και αργίες κοινές για όλους - όχι ατομικά ρεπό. Πώς θα γίνουν κοινωνικές εκδηλώσεις (γάμοι, βαφτίσια, μνημόσυνα, ημερήσια ανταμώματα, πανηγύρια …), οι δραστηριότητες αναψυχής, πώς θα συνευρεθεί μια οικογένεια ή θα γνωριστεί ένα νέο ζευγάρι αν τα ρεπό του ενός δεν συμπίπτουν με εκείνα του άλλου;
Το ενδιαφέρον με αυτή τη θέση είναι ότι συνδέει ανθρώπους με διαμετρικά αντίθετα ‘πιστεύω’. Από κοινωνικά κινήματα μέχρι εκκλησία, από αριστερά μέχρι λαϊκή δεξιά. Από οπαδούς της αποανάπτυξης μέχρι του δόγματος «πατρίς – θρησκεία – οικογένεια». Αυτό δεν υποδηλώνει ιδεολογική σύγχυση, αλλά δείχνει ότι το «κίνημα της Κυριακής» έχει ευρεία οριζόντια δομή και αποτελεί μια πρωτόλεια μορφή συσπείρωσης ενάντια στην πιο ύπουλη εκμετάλλευση του ανθρώπου: την εκμετάλλευσή τους ως καταναλωτή.
Ο σημερινός «τυχοδιωκτικός» καπιταλισμός, εκμεταλλεύεται τον άνθρωπο όχι μόνο (παραδοσιακά) ως εργαζόμενο, αλλά (κυρίως) ως καταναλωτή. [Γιατί να καρπώνεται μόνο την υπεραξία της εργασίας σου, όταν σε εκμεταλλεύεται αποτελεσματικότερα με τα μυριάδες προϊόντα και υπηρεσίες που «προσφέρει»;]. Αυτό επιτυγχάνεται με τη συνεχή ψυχολογική πίεση με τα πανίσχυρα όπλα της διαφήμισης και της life style βιομηχανίας: Η έξοδος για ψώνια δεν είναι "ανάγκη" για προμήθεια αγαθών αλλά "εκτόνωση" (οπότε καλώς γίνεται σε μέρα χαλάρωσης), η ευτυχία ταυτίζεται με την αγοραστική δύναμη, η απώλεια των συλλογικών αγαθών γιατρεύεται με shopping therapy...
Αυτήν ακριβώς την πίεση ολοκληρώνει το θεσμικό μέτρο του ανοίγματος των καταστημάτων την Κυριακή. Τη στιγμή που ο καταναλωτισμός κινδύνευε, λόγω κρίσης, να αμφισβητηθεί ως τρόπος ζωής, με μια "κίνηση – ματ" μας αποτελειώνει: αντί για περιορισμό στην κατανάλωση, κατανάλωση 7 μέρες την εβδομάδα! [Το φαινόμενο είναι ευρύτερο: αντί να αναδιπλωθεί λόγω εξάντλησης πόρων, ο τυχοδιωκτικός καπιταλισμός περνά στην αντεπίθεση: πρέπει να εντάξουμε σε επιχειρηματική δραστηριότητα και ότι είχε απομείνει εκτός εκμετάλλευσης: ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι, δάση, αιγιαλός, αργίες…].
Εδώ βρίσκεται η μεγάλη σημασία του «κινήματος της Κυριακής», το οποίο, υπερασπιζόμενο κοινωνικές αξίες ενάντια στην αγορά, ζητά από το καταναλωτικό κοινό να μην πάει για ψώνια την Κυριακή, ως πράξη αντίστασης στη δική του εκμετάλλευση και όχι μόνο ως συμπαράσταση στους εργαζόμενους και στα μικρά καταστήματα.
- επειδή πλήττονται τα εργασιακά δικαιώματα και οι μικρές επιχειρήσεις.
- επειδή οι Κυριακές πρέπει να αφιερώνονται σε ξεκούραση και κοινωνικές δραστηριότητες και όχι σε εργασία ή ψώνια.
Έχει σημασία να προσέξουμε τη διαφορά. Το πρώτο επιχείρημα επισημαίνει κάτι, φυσικά, σημαντικό: ότι η λειτουργία των καταστημάτων για μία επιπλέον μέρα θα γίνει εξαντλώντας το υφιστάμενο προσωπικό και όχι προσλαμβάνοντας επιπλέον εργαζόμενους, τα δε πανίσχυρα πολυκαταστήματα θα συνθλίψουν τους «μικρούς».
Το δεύτερο στηρίζεται σε μια γενικότερη άποψη: ακόμη και αν υποθέσουμε ότι τηρούνταν οι ασφαλιστικές δικλείδες και συμφωνούσαν οι «θιγόμενοι» (αν πληρώνονταν επαρκώς οι εργαζόμενοι, αν εξασφαλιζόταν το ρεπό και ο αποκλεισμός των πολυκαταστημάτων) δεν θα πρέπει να δουλεύουμε ούτε να πηγαίνουμε για ψώνια τις Κυριακές. Η Κυριακή είναι η μέρα όπου τα συλλογικά αγαθά και οι διαχρονικές κοινωνικές αξίες έχουν ακόμα πρωτεύουσα θέση στη ζωή μας. Η αναψυχή, οι οικογενειακοί δεσμοί, η κοινωνική ζωή, η απόλαυση κοινόχρηστων χώρων και της φύσης είναι θεμελιώδη κοινωνικά αγαθά που προϋποθέτουν ελεύθερο χρόνο και αργίες κοινές για όλους - όχι ατομικά ρεπό. Πώς θα γίνουν κοινωνικές εκδηλώσεις (γάμοι, βαφτίσια, μνημόσυνα, ημερήσια ανταμώματα, πανηγύρια …), οι δραστηριότητες αναψυχής, πώς θα συνευρεθεί μια οικογένεια ή θα γνωριστεί ένα νέο ζευγάρι αν τα ρεπό του ενός δεν συμπίπτουν με εκείνα του άλλου;
Το ενδιαφέρον με αυτή τη θέση είναι ότι συνδέει ανθρώπους με διαμετρικά αντίθετα ‘πιστεύω’. Από κοινωνικά κινήματα μέχρι εκκλησία, από αριστερά μέχρι λαϊκή δεξιά. Από οπαδούς της αποανάπτυξης μέχρι του δόγματος «πατρίς – θρησκεία – οικογένεια». Αυτό δεν υποδηλώνει ιδεολογική σύγχυση, αλλά δείχνει ότι το «κίνημα της Κυριακής» έχει ευρεία οριζόντια δομή και αποτελεί μια πρωτόλεια μορφή συσπείρωσης ενάντια στην πιο ύπουλη εκμετάλλευση του ανθρώπου: την εκμετάλλευσή τους ως καταναλωτή.
Ο σημερινός «τυχοδιωκτικός» καπιταλισμός, εκμεταλλεύεται τον άνθρωπο όχι μόνο (παραδοσιακά) ως εργαζόμενο, αλλά (κυρίως) ως καταναλωτή. [Γιατί να καρπώνεται μόνο την υπεραξία της εργασίας σου, όταν σε εκμεταλλεύεται αποτελεσματικότερα με τα μυριάδες προϊόντα και υπηρεσίες που «προσφέρει»;]. Αυτό επιτυγχάνεται με τη συνεχή ψυχολογική πίεση με τα πανίσχυρα όπλα της διαφήμισης και της life style βιομηχανίας: Η έξοδος για ψώνια δεν είναι "ανάγκη" για προμήθεια αγαθών αλλά "εκτόνωση" (οπότε καλώς γίνεται σε μέρα χαλάρωσης), η ευτυχία ταυτίζεται με την αγοραστική δύναμη, η απώλεια των συλλογικών αγαθών γιατρεύεται με shopping therapy...
Αυτήν ακριβώς την πίεση ολοκληρώνει το θεσμικό μέτρο του ανοίγματος των καταστημάτων την Κυριακή. Τη στιγμή που ο καταναλωτισμός κινδύνευε, λόγω κρίσης, να αμφισβητηθεί ως τρόπος ζωής, με μια "κίνηση – ματ" μας αποτελειώνει: αντί για περιορισμό στην κατανάλωση, κατανάλωση 7 μέρες την εβδομάδα! [Το φαινόμενο είναι ευρύτερο: αντί να αναδιπλωθεί λόγω εξάντλησης πόρων, ο τυχοδιωκτικός καπιταλισμός περνά στην αντεπίθεση: πρέπει να εντάξουμε σε επιχειρηματική δραστηριότητα και ότι είχε απομείνει εκτός εκμετάλλευσης: ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι, δάση, αιγιαλός, αργίες…].
Εδώ βρίσκεται η μεγάλη σημασία του «κινήματος της Κυριακής», το οποίο, υπερασπιζόμενο κοινωνικές αξίες ενάντια στην αγορά, ζητά από το καταναλωτικό κοινό να μην πάει για ψώνια την Κυριακή, ως πράξη αντίστασης στη δική του εκμετάλλευση και όχι μόνο ως συμπαράσταση στους εργαζόμενους και στα μικρά καταστήματα.
Η άρνηση χρόνου εργασίας και κατανάλωσης προς όφελος ελεύθερου χρόνου και αργιών συμβάλει και σε ένα σημαντικότερο αίτημα: Συμφέρον των περισσοτέρων σήμερα είναι να μειωθούν οι ώρες εργασίας μέσα στην εβδομάδα. Έχει αποδειχτεί ότι με τρεις «Κυριακές» μέσα στην εβδομάδα (δηλαδή, με τετραήμερο εργασίας) με τις ίδιες αποδοχές, θα είχαμε αυξημένες θέσεις εργασίας και, επιπλέον, περισσότερη ξεκούραση, χρόνο, ευτυχία. Άλλωστε, το πενθήμερο πρωτοεισήχθηκε ως απάντηση στην οικονομική κρίση του μεσοπολέμου στις ΗΠΑ (βλ. το άρθρο του Γιώργου Καλλή το δικαίωμα στη σχόλη ).
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει τους λόγους του να επιθυμεί πάμφθηνη εξαντλητική εργασία για όποιον αντέξει. Εμείς οφείλουμε να επιδιώκουμε λιγότερη, καλά αμειβόμενη εργασία για όλους. Πόσο διαφορετικά θα ήσαν τα πράγματα αν στις κοινωνικές διεκδικήσεις, μετά την κατάκτηση καλού επιπέδου ζωής (ας πούμε, στις δεκαετίες ’60 με ’80), κυριαρχούσε ως κεντρικό αίτημα η αύξηση του ελεύθερου χρόνου και όχι των αποδοχών; Αν κυριαρχούσε το αυτονόητο: ότι αφού η τεχνολογική πρόοδος κάνει κάθε εργασία ευκολότερη και λιγότερο χρονοβόρα από πριν, εμείς θα πρέπει να εργαζόμαστε λιγότερο. Αντί γι αυτό, επικράτησε το κυνήγι της κατανάλωσης – το θεμέλιο της «άγριας» ανάπτυξης, που εξάντλησε κοινωνία, περιβάλλον και οικονομία, ενσωμάτωσε ως δομικό στοιχείο το δανεισμό, τις «φούσκες», την εκμετάλλευση και κατέληξε σε κατάρρευση των κεκτημένων και στο σημερινό χάλι.
Η αντίσταση ξεκινά απορρίπτοντας το μονόδρομο εργασία - κατανάλωση. Το «κίνημα της Κυριακής» άναψε μια τέτοια μικρή σπίθα. Η ζωή μας χρειάζεται περισσότερες Κυριακές, όχι εργασία τις Κυριακές. Η φωνή της Αλίκης Βουγιουκλάκη (στίχοι Αλέκου Σακελάριου) «Κυριακή, γιορτή και σχόλη να ‘ταν η βδομάδα όλη…» περιέχει και ένα βαθύ ανατρεπτικό μήνυμα.
Σημείωση: Υπάρχει θεσμικό πλαίσιο για το άνοιγμα εμπορικών καταστημάτων τις Κυριακές σε τουριστικές περιοχές, ενώ η εργατική νομοθεσία ορίζει αποζημιώσεις και ρεπό για τους υπαλλήλους τις Κυριακές. Ωστόσο, αυτά εφαρμόζονταν ανεπαρκώς ή, συνηθέστερα, αγνοούνταν εντελώς, με αποτέλεσμα τη γενική ανομία σε αυτό τον τομέα. Η κυβέρνηση έπρεπε να διορθώσει αυτές τις θεσμικές αδυναμίες (π.χ., να απλοποιήσει τις υφιστάμενες διαδικασίες λειτουργίας καταστημάτων την Κυριακή σε περιοχές που δέχονται επισκέπτες μόνο τα Σαββατοκύριακα) και όχι να εισάγει νέες ρυθμίσεις που παραβιάζουν θεμελιώδη πανανθρώπινα κεκτημένα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου