Από την Οξειά στον Σκορπιό


Ο θαυμαστός μικρόκοσμος των Εχινάδων και του εσωτερικού αρχιπελάγους του Ιονίου

Ο επιβλητικός Κάλαμος και δίπλα του ο Καστός, όπως φαίνονται από το δρόμο Αστακού - Μύτικα. 
Πίσω από τον Καστό (με τη "διπλή" κορυφή - στην πραγματικότητα είναι αρκετά μακριά) η Άτοκος και στο βάθος η Ιθάκη (αχνοφαίνεται και η Κεφαλλονιά τέρμα στο βάθος αριστερά).

Οι Εχινάδες όπως φαίνονται από τη βόρεια είσοδο του κόλπου του Αστακού.

Ο "οξύς" κώνος στο βάθος είναι η Οξειά

Οι Βόρειες Εχινάδες, στην είσοδο του Κόλπου του Αστακού (αεροφωτογραφία από Νοτιοανατολικά, βλ. και τον χάρτη παρακάτω). Αρχίζοντας από την κοντινότερη: Ποντικός, Προβάτι, Καρλονήσι, Δρακονέρα και κάμποσες μικρότερες νησίδες.  Επίσης μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας. Ο ορίζοντας κλείνει (από αριστερά) με  Ιθάκη, Άτοκο, Λευκάδα, Καστό/Κάλαμο. Πίσω από το "τείχος" που σχηματίζουν η Λευκάδα με την Ιθάκη (και συμπληρώνεται πιο Νότια με την Κεφαλλονιά) αρχίζει το απέραντο Ιόνιο Πέλαγος (Φωτ. Φώτης Περγαντής)

Το απώτατο ΒΔ τμήμα του Αρχιπελάγους, δίπλα στην Λευκάδα (φωτογραφημένο από τον ορεινό όγκο Σκάροι πάνω από το Νυδρί). Αριστερά η Σπάρτη, μπροστά στο Νυδρί η Χελώνη (το μικρό νησάκι) και (πιο δεξιά) η  Μαδουρή, πιο πίσω ο Σκορπιός (με την μικρότερη νησίδα Σκορπίδι πιο μπροστά), παρακάτω το Μεγανήσι. Στο βάθος, πίσω από το Μεγανήσι, το Αρκούδι, η Άτοκος και αριστερά ο Κάλαμος. Φωτ. Γιώργος Καρρής.

Γεωγραφία: τα πολύπλοκα συμπλέγματα

Το εσωτερικό αρχιπέλαγος του Ιονίου (εμφανίζεται και με τα ονόματα "Εσωτερικό Ιόνιο" ή "Κόλπος Εχινάδων") διαχωρίζεται από την ανοιχτή θάλασσα από το "τείχος" που σχηματίζουν η Λευκάδα, η Ιθάκη και η Κεφαλλονιά. Μέσα σε αυτό τον ιδιαίτερο  νησιωτικό μικρόκοσμο περιλαμβάνονται δύο διακριτά συμπλέγματα:

Χάρτης των Εχινάδων από τη Βικιπαίδεια

 1. Οι Εχινάδες, το Νοτιοανατολικό σύμπλεγμα, οι αρχαίες Θόες νήσοι, που αποτελούνται από περίπου 20 ακατοίκητες νησίδες δίπλα στην ακτή της Ακαρνανίας, από τις εκβολές Αχελώου μέχρι τον Αστακό. Η νοτιότερη των Εχινάδων, η Οξειά, δεσπόζει στην είσοδο του Πατραϊκού. Η μεγαλύτερη, ο Πεταλάς, είναι σχεδόν ενωμένη με τη στεριά.  Οι Νότιες – Κεντρικές Εχινάδες (Μάκρη, Βρόμονας και Μόδια) είναι πιο «πελαγίσιες» νησίδες, ενώ οι Βόρειες (Δρακονέρα, Προβάτι, Ποντικός κ.λπ.) μοιάζουν περισσότερο με προέκταση της γειτονικής ακτής του Ξηρομέρου.

2. Το Βορειοδυτικό Σύμπλεγμα, η αρχαίες νήσοι των Ταφίων, όπου περιλαμβάνονται τρία κατοικημένα νησάκια Καστός, Κάλαμος και Μεγανήσι και περίπου 12 ακατοίκητες νησίδες. Το Μεγανήσι βρίσκεται «κολλητά» στη Λευκάδα και είναι ένα φιλικό τοπίο με δαντελωτές ακτές. Αντίθετα, ο Κάλαμος είναι ένας μεγαλόπρεπος μακρόστενος ορεινός όγκος μέσα στη θάλασσα, μια φυσική συνέχεια των Ακαρνανικών βουνών. Από τις νησίδες ξεχωρίζει η Άτοκος, η οποία με το επιβλητικό της παρουσιαστικό και την θέση της στην μέση του αρχιπελάγους αποτελεί σημείο αναφοράς για όλη την περιοχή, ορατή από παντού. Να σημειώσουμε και τις νησίδες ανάμεσα στο Μεγανήσι και το Νυδρί, στις οποίες περιλαμβάνεται και ο Σκορπιός. Εδώ μέσα επικρατούν συνθήκες «λίμνης», αφού πρόκειται για ένα «έξτρα κλειστό» μίνι-αρχιπέλαγος μέσα στο αρχιπέλαγος.

Αυτό το αρχιπέλαγος αποτελεί περιοχή με ιδιαίτερα πολιτιστικά και οικολογικά χαρακτηριστικά επειδή συνδυάζει την απομόνωση των μικρών νησιών με την γειτνίαση με την ηπειρωτική Ελλάδα. Δηλαδή υπάρχει ταυτόχρονα ησυχία και εύκολη πρόσβαση – συνδυασμός πολύ σημαντικός, τουλάχιστον για τα πουλιά και τους ανθρώπους. 

 Οικολογική ιδιαιτερότητα: νησίδες μαζί με υγρότοπους και βουνά

Τα δύο συμπλέγματα του εσωτερικού αρχιπελάγους του Ιονίου

Ένα τέτοιο δαιδαλώδες σύμπλεγμα νησιών είναι ιδανικό για φώκιες, θαλασσοπούλια και μερικά ακόμη είδη των μικρών νησιών, αλλά και, φυσικά, για τη θαλάσσια ζωή. Η περιοχή των Βόρειων και των πιο "πελαγικών" Εχινάδων με το όνομα «Εσωτερικό Αρχιπέλαγος Ιονίου» είναι προστατευόμενη και έχει περιληφθεί στο δίκτυο Natura-2000, ως μία από τις κορυφαίες για τη φώκια σε εθνικό επίπεδο και πολύ σημαντική για κητώδη και άλλα θαλασσινά είδη και  θαλασσοπούλια (μαζί με τις Νότιες Εχινάδες είναι η σημαντικότερη περιοχή στο Ιόνιο για τον Θαλασσοκόρακα). Από το 2018 περιλαμβάνεται στην αρμοδιότητα του Φορέα Διαχείρισης Αμβρακικού - Λευκάδας.

Υπάρχει όμως κάτι παραπάνω από το νησιωτικό στοιχείο: πολλά νησάκια των Εχινάδων βρίσκονται πολύ κοντά στην ηπειρωτική ακτή και, μάλιστα, δίπλα σε δύο πολύ σημαντικούς βιότοπους: το σύμπλεγμα υγροτόπων Μεσολογγίου – Αιτωλικού - εκβολών Αχελώου και τα Ακαρνανικά όρη. Αυτό σημαίνει ότι, εκτός από τα είδη των νησιών, συναντούμε εδώ πουλιά των υγροτόπων (π.χ. ερωδιούς, χαλκόκοτες) και των βουνών (π.χ. αετούς, ακόμη και Πετροπέρδικες).  Έτσι, οι κεντρικές και νότιες Εχινάδες, αυτές που βρίσκονται πιο κοντά στην Ακαρνανική ακτή, έχουν χαρακτηρισθεί Ζώνες Ειδικής Προστασίας για την ορνιθοπανίδα και αποτελούν μέρος του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου – Αιτωλικού και εκβολών του Αχελώου. Αυτό σημαίνει ότι περιλαμβάνονται στην αρμοδιότητα άλλου Φορέα Διαχείρισης από ότι οι Βόρειες Εχινάδες, συγκεκριμένα, στον Φορέα Διαχείρισης Μεσολογγίου - Ακαρνανικών. (Παρακάτω, βλέπουμε τους χάρτες των δύο Φορέων Διαχείρισης όπως δημοσιεύτηκαν από το ΥΠΕΝ)

Η περιοχή Natura-2000  των Βόρειων Εχινάδων (ο κάτω σκιασμένος χώρος) ως περιοχή αρμοδιότητας του Φορέα Διαχείρισης Αμβρακικού - Λευκάδας  (συνολική σκιασμένη περιοχή). [Παρατηρούμε ότι η προστατευόμενη περιοχή, των Βόρειων και των "πελαγικών" Εχινάδων, περιλαμβάνει και τη νησίδα Βρόμωνας, στην κάτω "αιχμή" του σκιασμένου χώρου]

Η περιοχή Natura-2000 των Νότιων Εχινάδων (οι τρεις ορθογώνιοι σκιασμένοι χώροι στα κάτω αριστερά),  ως περιοχή αρμοδιότητας του Φορέα Διαχείρισης Μεσολογγίου - Ακαρνανικών (συνολική σκιασμένη περιοχή). [Παρατηρούμε ότι, ενώ όλες οι Εχινάδες είναι προστατευόμενες, ανήκουν σε διαφορετικές περιοχές περιοχές Natura-2000 και διαφορετικούς Φορείς Διαχείρισης. Αυτό δημιουργεί  το παράδοξο γεγονός η νησίδα Βρόμωνας αποτελεί αρμοδιότητα διαφορετικού Φορέα Διαχείρισης από ότι οι διπλανές της νησίδες]

Τα στεριανά πουλιά που χρησιμοποιούν τις νησίδες βρίσκουν σε αυτές ασφάλεια για να φωλιάσουν (το καλοκαίρι) και να κουρνιάσουν (το χειμώνα). Έχουν τις νησίδες ως ορμητήριο από όπου ξεκινούν για να τραφούν στις λιμνοθάλασσες, τους βάλτους και τα βουνά. Ορισμένα αρπακτικά κάνουν το αντίθετο: φωλιάζουν στα βουνά της Ακαρνανίας και επισκέπτονται τις νησίδες για να κυνηγήσουν πουλιά και αγριοκούνελα. Αυτό το συνεχές πήγαινε – έλα ανάμεσα στις νησίδες και τη στεριά, αυτό το «πάντρεμα» νησιωτικών και στεριανών οικοσυστημάτων αποτελεί το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτού του μικρού αρχιπελάγους. Μόνο εδώ μπορείς να δεις φώκια κάτω από την φωλιά του Χρυσαετού...



Η Οξειά όπως φαίνεται από το πλοίο της γραμμής για Ιόνιο - Ιταλία



Κάλαμος

Κάλαμος

Μεγανήσι



Τυπική εικόνα στις βόρειες Εχινάδες: βραχώδης ακτή και αρχαία ελαιόδεντρα στη Δρακονέρα, κοντά στον Αστακό.

 Ιστορία: γεωγραφικά στο Ξηρόμερο, διοικητικά στα Επτάνησα

Ο αείμνηστος Γιάννης Ρογδάκης, ο, πρόωρα χαμένος, πρώτος πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Αιτωλικού, αγαπούσε την περιοχή των εκβολών του Αχελώου. Συχνά αναφερόταν σε έναν μύθο, όπως έλεγε, κατά τον οποίο ο Αχελώος προσπαθούσε να φέρει κοντά του μία - μία τις ερωμένες του τις Εχινάδες. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι πρώτα τις είχε διώξει από κοντά του επειδή δεν τον υμνούσαν όπως έπρεπε. Όπως συμβαίνει συχνά με την ελληνική μυθολογία, η θεματολογία σχετίζεται με πραγματικά γεωλογικά φαινόμενα. Στην προκειμένη περίπτωση, ο Αχελώος, με τις προσχώσεις του, προεξέτεινε γρήγορα το Δέλτα του προς τη θάλασσα, έφτανε και εγκλώβιζε ένα – ένα τα νησάκια, ενσωματώνοντάς τα στη στεριά. Τουλάχιστον δέκα πρώην νησίδες του αρχιπελάγους είναι πλέον βραχώδεις λόφοι στην πεδιάδα του Αχελώου, από το Αιτωλικό μέχρι το Βαλτί. Ανάμεσά τους και ο αρχαιολογικός χώρος με το θέατρο και το νεώριο των Οινιάδων, κοντά στην Κατοχή. Η μεγάλη εκπαιδευτική αξία αυτού του χώρου είναι όχι μόνο πολιτιστική αλλά και γεωλογική, αφού αποτελεί πρώτης τάξεως παράδειγμα μεγάλων αλλαγών στην επιφάνεια της γης στον ιστορικό χρόνο: οι εγκαταστάσεις όπου τα αρχαία πλοία σύρονταν στη στεριά για συντήρηση σήμερα απέχουν 5 χιλιόμετρα από τη θάλασσα και δύο χιλιόμετρα από τον ίδιο τον Αχελώο. 

Η τελευταία νησίδα που ενώθηκε με τη στεριά ήταν το Διόνι, ακριβώς βόρεια των εκβολών (δεν λογαριάζεται, πλέον, ως νησίδα), ενώ ο Πεταλάς, λιγάκι πιο βόρεια, είναι «στο τσακ», αλλά χωρίζεται ακόμη από τη στεριά με ένα ρηχό θαλάσσιο λασπότοπο (αυτός «μετρά» ακόμη ως μια από τις Εχινάδες). Πάντως, σήμερα, τα άφθονα φερτά υλικά του Αχελώου έχουν πλέον εγκλωβιστεί στον πυθμένα των φραγμάτων (Στράτος, Καστράκι, Κρεμαστά, για την ώρα …) και η επέκταση της στεριάς προς τις νησίδες έχει σταματήσει.

Οι εκβολές του Αχελώου (αεροφωτογραφία από Νότια). Διακρίνονται η κυρίως κοίτη, περιφερειακές λιμνοθάλασσες, λασποτόπια, αμμοσύτρες, ορυζώνες, κανάλια και καλύβες ψαράδων. Αμέσως πιο Βόρεια η τέως νησίδα Διόνι, που έχει πλέον ενωθεί με τη στεριά, και ακολουθεί ο (πιο γυμνός) Πεταλάς, που διαχωρίζεται ακόμη από τη στεριά με μια ρηχή θαλάσσια ζώνη. Στο βάθος, πίσω από τον Πεταλά φαίνεται πρώτα η κορυφή Βελούτσα (η Νότια απόληξη των Ακαρνανικών, πάνω από τον Αστακό) και τέρμα στο βάθος ο κύριος όγκος των Ακαρνανικών βουνών. ΒΔ του Πεταλά (πίσω και αριστερά, όπως βλέπουμε)  φαίνονται μερικές από τις Βόρειες Εχινάδες και στο βάθος αριστερά ο Κάλαμος. (Φωτ. Φώτης Περγαντής)

Οι τελευταίοι μαίανδροι του Αχελώου πριν τη θάλασσα (φωτογραφία από Ανατολικά, δηλαδή δεξιά της προηγούμενης εικόνας). Αριστερά, ο λόφος Κουτσιλάρης, ο οποίος έχει ενωθεί με τη στεριά. Στο βάθος η Οξειά (η οποία ίσως κάποτε να ενωνόταν κι αυτή, αν συνέχιζε ο ποταμός να κατεβάζει ιζήματα) Φωτογραφία από τον Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Μεσολογγίου.

Ο Γιάννης Ρογδάκης αναφερόταν συχνά και σε ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός που έλαβε χώρα στις Εχινάδες. Μια φορά, μας έλεγε, προέτρεψε έναν Ισπανό διπλωμάτη που επισκεπτόταν την περιοχή για καταδύσεις να βουτήξει κοντά στην Οξειά χαριτολογώντας: «αν είστε τυχερός, μπορεί να βρείτε και το δαχτυλίδι που φορούσε στο χέρι του ο Θερβάντες…». Ως γνωστόν, ο μεγάλος Ισπανός λογοτέχνης είχε λάβει μέρος στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, όπου είχε χάσει το χέρι του… Η ναυμαχία της «Ναυπάκτου» (7 Οκτωβρίου 1571) δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή Ναύπακτο. Έγινε στις Νότιες Εχινάδες, από την Οξυά μέχρι απέναντι στον Άραξο και την Καλογριά, καλύπτοντας ολόκληρη την Είσοδο του Πατραϊκού.

Η ναυμαχία εκείνη σχετίζεται, έστω και έμμεσα, με το σημερινό ιδιόμορφο διοικητικό καθεστώς αυτών των νησίδων. Η οριστική ήττα του στόλου των Οθωμανών σταμάτησε την επέκτασή τους πιο Δυτικά. Τα νησάκια αυτά έγιναν επί αιώνες το σύνορο Ανατολής – Δύσης (καταφύγιο για τους κατατρεγμένους επαναστάτες της Στερεάς αλλά και ορμητήριο πειρατών) και ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα μαζί με τα Επτάνησα το 1864.  Ακόμη και σήμερα, όλες οι Εχινάδες ανήκουν στο Νομό Κεφαλληνίας παρόλο που δεν έχουν λειτουργική σχέση με αυτό το Νομό - μετά βίας είναι ορατές από την Ιθάκη. Αντίθετα, μερικές απέχουν λίγες μόνο εκατοντάδες μέτρα από την Αιτωλοακαρνανία. Λειτουργική σχέση με την Ιθάκη έχει μόνο η Άτοκος από το Βορειοδυτικό Σύμπλεγμα, ενώ οι πιο βόρειες νησίδες ανήκουν στη Λευκάδα.

Αυτή η διοικητική ιδιομορφία έχει και εύθυμες πλευρές: για να πάρουν συνέντευξη από τους «ντόπιους» σχετικά με τις φημολογούμενες αραβικές επενδύσεις στην Οξειά, τα τηλεοπτικά συνεργεία, αφού είδαν ότι "αρμόδιος" είναι ο δήμος Ιθάκης, πήγαν και ρωτούσαν τους κατοίκους στη μακρινή Ιθάκη – ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με την επένδυση ούτε είχαν δει ποτέ τους την Οξειά. Δεν πήγαν να ρωτήσουν εκείνους που καθημερινά ζουν και εργάζονται λιγότερο από μισό μίλι απέναντι από τη νησίδα.

Ιχθυοκαλλιέργειες στις βόρειες Εχινάδες

Νησίδα με αποικία ερωδιών





Το στενό ανάμεσα σε Μεγανήσι και Λευκάδα.
Ο ορεινός όγκος στο βάθος είναι ο Αίνος της Κεφαλλονιάς.

Προστασία: "καλά", όσο δεν πατιούνται οι νησίδες…

Παρά την απώλεια κάποιων από τα σημαντικά στοιχεία της πανίδας –όπως η αποικία με τα Όρνια στην Οξειά, που χάθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90- το αρχιπέλαγος, σε γενικές γραμμές, διατηρεί ακόμη την οικολογική αξία του αφού η ανθρώπινη παρουσία πάνω στις νησίδες παραμένει περιστασιακή (κυνηγοί, κτηνοτρόφοι). Βέβαια, στο θαλάσσιο χώρο υπάρχει έντονη κίνηση, ωστόσο τα αλιευτικά και τα τουριστικά σκάφη (που τον Αύγουστο κυριεύουν κάθε γωνιά του αρχιπελάγους) κατά κανόνα δεν αποβιβάζουν κόσμο πάνω στις ακατοίκητες νησίδες. Το ίδιο ισχύει και με τις ιχθυοκαλλιέργειες, οι οποίες έχουν κατακλύσει τις Εχινάδες: εντοπίζονται κι αυτές δίπλα, όχι πάνω, στις νησίδες.

Πρέπει να τονιστεί ότι οι ιχθυοκαλλιέργειες και ο τουρισμός μπορεί να προκαλέσουν πολύ σοβαρά προβλήματα σε προστατευόμενες περιοχές και πρέπει να λειτουργούν υπό αυστηρούς όρους – ειδικά για την αποφυγή όχλησης στις αποικίες πουλιών (αποφυγή προβολέων, θορύβων, σκυλιών) και στη φώκια (αποφυγή τουριστικών επισκέψεων σε σπηλιές). Ωστόσο, η κατάσταση στο αρχιπέλαγος μπορεί θεωρητικά να ελεγχθεί  όσο δεν  παραβιάζεται το «άβατο» του ασύλου της φύσης πάνω στις ακατοίκητες νησίδες (φυσικά, η εκρηκτική αύξηση των μονάδων και της παραγωγής, μέσα από τη θεσμοθέτηση Περιοχής Οργανωμένης Ανάπτυξης Ιχθυοκαλλιεργειών, ξεφεύγει κατά πολύ από οποιαδήποτε βιώσιμη προοπτική και σίγουρα θα αυξηθεί πολύ και η πίεση πάνω στις νησίδες).

Όσο για τη Ναυτική Βιομηχανική Περιοχή στο Πλατυγιάλι (τον παραδεισένιο κόλπο νότια του Αστακού, που τον ετοίμαζαν για διαλυτήριο πλοίων, έφτιαξαν ένα τεράστιο τσιμεντένιο λιμάνι, το οποίο, αφού το αρχικό έργο, φυσικά, ναυάγησε, προσδοκούν να γίνει διεθνής βιομηχανικός λιμένας για ανεπιθύμητες δραστηριότητες…), ίσως κάποτε λειτουργήσει και φέρει κίνηση πλοίων στη θάλασσα. Πάντως, θεωρητικά τουλάχιστον, οι επιπτώσεις πάνω στις νησίδες μπορούν να αποφευχθούν.

Τέλος, υπάρχουν  και οι εξορύξεις Υδρογονανθράκων. Η Άτοκος και οι Εχινάδες εφάπτονται του ενός «οικοπέδου» που έχει δοθεί για εκμετάλλευση. Επειδή η ιστορία αυτή βρίσκεται ακόμη στη φάση των ευσεβών αναπτυξιακών πόθων, ας πούμε μόνο ότι η προστασία της φύσης μπορεί να διασφαλιστεί, αρκεί να αποτελεί θεμελιώδη δέσμευση του οποιουδήποτε επενδυτή, τόσο κατά τη φάση κατασκευής, όσο και κατά τη λειτουργία (κάτι που δημιουργεί, δεν αφαιρεί, θέσεις εργασίας, όπως έχουμε εξηγήσει).

Η «αξιοποίηση» των ακατοίκητων νησίδων...

Η πώληση των ακατοίκητων νησίδων των Εχινάδων λέγεται ότι θα φέρει την «αξιοποίησή» τους. Αν είναι έτσι, έχουμε εντελώς νέα δεδομένα διότι για πρώτη φορά έχουμε ενδιαφέρον για ανάπτυξη πάνω στις νησίδες. Όπως έχουμε πει και γράψει πολλές φορές, οι ακατοίκητες νησίδες είναι σημαντικές για την άγρια φύση, ιδίως για τα πουλιά και τη φώκια, και ο λόγος για τον οποίο έχουν αυτή την αξία είναι ακριβώς επειδή είναι ακατοίκητες (βλ. κώδικα συμπεριφοράς σε μικρές νησίδες και σύνοψη της αξίας των νησίδων πριν την Εδέμ). Οποιαδήποτε μόνιμη ανθρώπινη παρουσία, όπως και παρουσία άλλων χερσαίων θηρευτών (π.χ. σκυλιά), ακυρώνει την οικολογική αξία των νησίδων.

Δεν έχει σημασία αν η «αξιοποίηση» των νησίδων γίνει με ήπιες κατασκευές καλής αισθητικής, με ντόπια υλικά, που θα «ταιριάζουν» με το περιβάλλον και με άλλες "ποιοτικές" προδιαγραφές. Το ζήτημα διαχείρισης των νησίδων δεν είναι πρόβλημα αισθητικής.

Δεν έχει σημασία αν οι χρήστες των νησίδων πρόκειται να είναι λιγοστοί, διαλεχτοί επισκέπτες «επιπέδου», με  κουλτούρα και οικολογικές ευαισθησίες, που θα σέβονται το περιβάλλον. Το ζήτημα διαχείρισης των νησίδων δεν είναι πρόβλημα «γούστου».

Το ζήτημα διαχείρισης των νησίδων είναι η παρουσία ή απουσία ανθρώπων. 

Μια αποικία πουλιών μπορεί να ανεχθεί μια μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας δίπλα στη νησίδα με τις φωλιές, ακόμα κι αν πρόκειται για ακαλαίσθητη εγκατάσταση με «ασυνείδητους» περιβαλλοντικά εργαζόμενους. Δεν μπορεί όμως να ανεχτεί ένα μικρό συγκρότημα μπανγκαλόου πάνω στη νησίδα, ακόμη κι αν είναι κατασκευασμένο με περιβαλλοντικά φιλικό τρόπο και κατοικείται από «οικολόγους». Εκείνο που ενδιαφέρει τα πουλιά στις νησίδες είναι το αν υπάρχουν επικίνδυνα χερσαία θηλαστικά (αυτό είναι ο άνθρωπος στα μάτια των περισσοτέρων άλλων ζώων – όχι αδικαιολόγητα, φυσικά). Αν αντιληφθούν κάτι τέτοιο, δεν φωλιάζουν.

Θεωρητικά, σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. σε μεγάλες νησίδες, όπως η Οξειά, ή ακόμη και σε μικρότερες νησίδες αν παραστεί τεράστια εθνική ανάγκη), μπορούν να γίνουν περιορισμένες επεμβάσεις υπό αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους. Αυτοί οι όροι, όμως, δεν αφορούν μόνο σε συντελεστές δόμησης, αρχιτεκτονική κ.λπ. Οι ειδικοί όροι για μια νησίδα αφορούν σε μέτρα όπως απαγόρευση φωτών το βράδυ και κυκλοφορίας σε μεγάλα τμήματά της, αυστηρός αποκλεισμός μεταφοράς οποιουδήποτε κατοικίδιου ζώου πάνω στη νησίδα αλλά και αποτροπή οποιασδήποτε εισαγωγής βλάστησης (δηλαδή όχι γκαζόν, γλάστρες, φυτεύσεις δέντρων κλπ.) και άλλα παρόμοια που φαίνονται μικρής σημασίας αλλού αλλά είναι κρίσιμα στις ακατοίκητες νησίδες.

Με δεδομένο ότι βρισκόμαστε εντός προστατευόμενων περιοχών, μια στοιχειωδώς ορθή Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων θα επιβάλει μέτρα όπως τα παραπάνω. Το γνωρίζουν αυτό οι υποψήφιοι επενδυτές, ή πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν ότι θέλουν; Φυσικά, όλες αυτές οι νησίδες είναι ιδιωτικές και σαφώς μπορούν να πωληθούν και να αγοραστούν. Σημασία, όμως, δεν έχει το σε ποιον ανήκουν αλλά το τι μπορεί να γίνει πάνω σε αυτές. Άραγε, σε περίπτωση υλοποίησης των σχεδίων "αξιοποίησης" των νησίδων, θα λειτουργήσουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί που αφορούν σε επενδύσεις μέσα σε εθνικά πάρκα; (Βλ. επενδύσεις σε προστατευόμενες περιοχές)

Δεν είναι όλα … Σκορπιός

Ο Σκορπιός είναι πανέμορφο νησάκι, εντελώς «εξημερωμένο». Ακόμη και πριν τον αγοράσει ο Ωνάσης, καλυπτόταν βασικά από ελαιώνες και άλλες καλλιέργειες -όχι από άγρια οικοσυστήματα. Άρα, το γεγονός ότι έχουν γίνει επενδύσεις και κατασκευές πάνω στο Σκορπιό δεν σημαίνει ότι τέτοιες μπορούν να γίνουν σε όλες τις νησίδες. Άλλωστε, ο Σκορπιός προσφερόταν για τέτοια δουλειά: ήπιες κλίσεις, πλούσια βλάστηση, εύφορο έδαφος, πολλές παραλίες και υπήνεμοι κόλποι σε κάθε πλευρά (άρα "απάγκιο" σε κάθε περίσταση) και απουσία έντονων καιρικών φαινομένων. Αντίθετα, οι «άγριες» ανεμοδαρμένες βραχονησίδες νοτιότερα δεν έχουν καμία σχέση με το αρχέτυπο του παραδεισένιου νησιωτικού τουριστικού προορισμού.

Όπως συμβαίνει και σε τόσες άλλες περιπτώσεις, ό,τι προσφερόταν για «αξιοποίηση» έχει ήδη «αξιοποιηθεί». Δεν υπάρχουν σήμερα «φιλέτα» που, για κάποιο άγνωστο λόγο, ξέφευγαν της προσοχής μας επί τέσσερις δεκαετίες άγριας ανάπτυξης. Ας πάρουμε για παράδειγμα την Άτοκο. Γιατί, άραγε, ένα νησί 4,4 τετραγωνικών χιλιομέτρων σε τέτοια κομβική θέση μένει αναξιοποίητο; Απάντηση: διότι η Άτοκος είναι μια πελώρια διπλή βουνοκορφή που αναδύεται από τα βαθιά νερά και υψώνεται με κλίση άνω των 45^ο, χωρίς ασφαλές καταφύγιο (μόνο ένας κολπίσκος στο νότιο τμήμα προσφέρεται για στάση των ιστιοπλοϊκών το καλοκαίρι, όταν δεν φυσά πολύ), με συνεχείς ριπές ανέμου που κατεβαίνουν από το βουνό στην υπήνεμη πλευρά («σπηλιάδες»). Για την άγρια φύση είναι ένας παράδεισος, αφού τα απότομα βράχια, οι ξέρες, ακόμη και οι σπηλιάδες (που διευκολύνουν την πτήση στα αρπακτικά και τα πετροχελίδονα) είναι επιθυμητά στοιχεία. Για τον άνθρωπο, όμως, είναι ένας τόπος αφιλόξενος, που μόνο περιστασιακά προσέφερε βόσκηση, ασβεστοκάμινα και ίσως κάποια καλλιέργεια σε πεζούλα.

Πολλοί θα επιμείνουν ότι, παρά ταύτα, ένας εύπορος «ευπατρίδης» επενδυτής θα βρει τρόπο να «αξιοποιήσει» τα βράχια στη μέση του πελάγους. Εμείς, θα επιμείνουμε: αυτές οι νησίδες, όπως κάθε «άγριο» μέρος (βουνοκορφές, βάλτοι, πυκνά δάση κ.λπ.) είναι γοητευτικός προορισμός μόνο όταν πρόκειται για επίσκεψη -όχι για διαμονή ή επένδυση. Το πιθανότερο είναι ότι κάθε επέμβαση πάνω σε αυτές θα αποφέρει διπλό κακό: θα αποτύχει σαν επένδυση και θα καταστρέψει το περιβάλλον αφού θα καταστρέψει το βασικό οικολογικό χαρακτηριστικό των νησίδων , που είναι η ησυχία και η απομόνωσή τους.

Ας το πάρουμε απόφαση: ότι βλέπουμε σήμερα «αναξιοποίητο» είναι αυτό που δεν ταιριάζει στον άνθρωπο – άρα είναι καταφύγιο για τη φύση, όπως οι μικρές ακατοίκητες νησίδες των Εχινάδων. Η καλύτερη «επένδυση» είναι να τις αφήσουμε ήσυχες ή, απλά, να τηρήσουμε τις προδιαγραφές προστασίας τους, όπως οφείλουμε.

Κοιτώντας Δ - ΒΔ από την Βελούτσα, Βόρεια του Αστακού. Από αριστερά: Άτοκος, πίσω η Ιθάκη, Αρκούδι, μπροστά Καστός και Κάλαμος, πίσω τα Φορμίκουλα, Κήθρος, Μεγανήσι, Λευκάδα.
(φωτ. Γιάννης Ρουσσόπουλος)

Οι Βόρειες Εχινάδες, όπως φαίνονται από το όρος Βελούτσα, Βόρεια του Αστακού.  Το πιο μεγάλο νησί μπροστά μας είναι η Δραγονέρα. Αριστερά στο βάθος η Μάκρη, δεξιά ο Βρόμονας, ανάμεσά τους τα Μόδια. (φωτ. Γιάννης Ρουσσόπουλος)

Η Οξειά όπως φαίνεται από το Διόνι, εκβολές Αχελώου
(φωτ. Γιάννης Ρουσσόπουλος)

Ο Κάλαμος (δεξιά), ο Μύτικας στο Ξηρόμερο (αριστερά) και ιχθυοκαλλιέργειες

Τυπική ακτή στην Άτοκο

Καστός



Καστός

Άτοκος

Από τον Καστό κοιτάμε βορειοδυτικά και βλέπουμε δεξιά την άκρη του Καλάμου, πιο πίσω το Μεγανήσι και την Κύθρο. Αριστερά (πίσω από το ακρωτήριο του Καστού σε πρώτο πλάνο) φαίνονται ένα μικρό τμήμα από  τα Φορμίκουλα (Μυρμυγκάκια) και πιο πίσω η άκρη από το Αρκούδι. Τέρμα στο βάθος, ο ορίζοντας (και  η επαφή με το ανοιχτό Ιόνιο) κλείνει με την Λευκάδα.

Ο Κάλαμος, όπως φαίνεται από απέναντι, στα Ακαρνανικά. Δεξιά, το ακρωτήριο του Μύτικα Αιτωλοακαρνανίας. Στο βάθος το Μεγανήσι και η Λευκάδα. Φωτ. Κυριάκος Γαλάνης